Han eta Hemen | 2018ko Irailaren 20a
Euskaltzaindiaren mendeburukari, Baionako kolokio aberatsa
Euskaltzaindiak urte oso batez ospatuko du bere mendeburua. Lehen ekitaldia Baionan finkatua zuen, irailaren 13an. Herriko Etxeko gela nagusia euskaltzalez tanpez bete da, egun osoan iragan den “Euskara batua eta Ipar Euskal Herria 1964-2018” kolokioa jarraitzeko. Hitzaldiak lerrokatu dira, batzuk bertzeak bezain interesgarriak. Andres Urrutia euskaltzainburuak egin dauku lehen agurra, azpimarratuz euskara batuaren baitezpadakotasuna, “ez euskara inposatu bat baina euskaldun guziak harremanetan jartzen dituen euskara”, euskalkiak aldiz beiratuz, horiek baitute euskara batua hazten. Eta hain zuzen Baionan ziren abiatu 1963/64 urteetan euskara batuari buruzko lehen solasak, gero 1968an Arantzazun zirela euskara batuaren oinarriak finkatuko. Xarles Videgain euskaltzainburu- ordeak garai hortako testuingurua dauku ondotik laburki kondatu. Beñat Arrabit Euskararen Erakunde Publikoko lehendakariak bere aldetik oroitarazi dauku gidatzen duen erakundeak sortu denetik deraman lana “euskara gero eta eremu zabalagora heda dadin”. Jean-René Etxegarai Baionako auzapeza eta Euskal Elkargoko lehendakaria pozik zagon gisa hortako biltzarra bere hirian iragaiteaz, azpimarratuz Ipar Euskal Herriak ukan duen toki premiatsua euskararen baturatze ildo hortan. Eta ongi erakusteko Euskal Elkargoak euskarari buruz daukan atxikimendua, kolokioaz baliatu dira Euskal Elkargoa eta Euskaltzaindia hitzarmen baten izenpetzeko, euskara ezarriz horrela lehentasunetan, euskara nonbait ofizial bilakatzen zaigula hemen, funtsezko ofizialtasun bat igurikatu artean. Baionako auzapezak euskararen aldeko hiru figura handi ere omendu nahi izan ditu, Jean Haritschelhar, Piarres Charritton eta Manex Pagola.
Euskara batuaz lehen solasak
Goazen orai kolokioaren mamiaren aipatzera. Jean-Louis Davant xiberotar euskaltzaina ginuen lehen hizlaria, sahetsean zaukala moderatzaile gisa Allande Socarros euskaltzain urgazle berria (Txomin Peillen ordaindurik, hau eri izanki). 1963an eta 1964an Baionan, Cordeliers karrikako gela batean (Enbata mugimenduak prestatua), egin ziren euskara batuari buruzko solasaldiak zortzi hilabete osoz, astean behin bilduz, “Euskal idazkaritza” elkartea hortarako sorturik. Zortzi lagun ziren biltzen: Txillardegi, Solaun, Telesforo Monzon, Eneko Irigarai, Jean-Louis Davant, Piarres Andiazabal, Roger Idiart eta Jean Hiriart-Urruty. Davantek luze eta zabal kondatu dauku orduko inguru- giroa nolakoa zen, bai politikoki bai kulturalki, eta “euskara baturantz bidea hartzearen presa gorria ginaukan, euskara idatziaren batasuna egiteko”. Eta ildo berri horren bultzatzaile suharrena Txillardegi zutela du errepikatu Davantek. Ondotik, bertze hiru adituk dute hitza hartu, Eneko Irigarai zaukatela moderatzaile: Gexan Alfaro (euskara batuaren lehen urratsak Iparraldean), Janbattitt Dirassar (orduko euskal prentsa eta idazteko zailtasunak) eta Joseba Intxausti (Baionako ekarpena eta Arantzuren arteko lotura). Plazer handiz entzun ditugun hitzaldiak, anekdota pollitez beterikoak. Arratsaldean, aldiz, mahai inguru bat da iragan gaurko egoeraz, Battittu Coyosek kudeaturik: “Euskararen batasuna nola ikusten da eta zein behar ikusten dira Ipar Euskal Herritik”. Gai horren sakontzeko, tokiko eragile batzuren lekukotasunak dira entzun: Itxaro Borda idazlea, Peio Jorajuria astekari huntakoa, Jose Luis Aizpuru Euskal Irratietakoa, Aines Dufau Ikasekoa, Joseba Garai AEKkoa eta Naroa Gorostiaga EEPkoarenak. Bukaeran, Sagrario Aleman eta Xarles Videgain euskaltzainek dituzte egunaren ondorioak atera: “Gure hizkuntzaren batasunaren bidean urrats handiak eman dira, hastapen nekeak izanik ere, nahiz baden oraindik egitekorik, eta aitzina jo behar da, euskara batuak euskaldun guzien beharra badu”. Kolokioko hitzaldi horiek guziak ondoko hilabetetan plazaratuko ditu Euskaltzaindiak.