Ba ote dakixu? | 2020eko Azaroaren 19a
Kaledonia Berria: autodeterminaziorako bide luzea (4/4)
Gilen Bacho
Ouvéako gertakariak gaitzeko zarrastaprobokatu zuen. Odola soberaisuri zen (kasik 100 hil lau urtez).1988ko maiatzean, Parisen,Mitterrand-en bigarren garaipenazgeroztik, ezkerreko gobernu berriaksoluzio baketsu bat lortu nahizuen. Michel Rocard-ek, lehenministro berriak, elkarrizketa misiobat sortu zuen Christian Blancprefetaren ardurapean. Maiatzaren20an, Christian Blanc, misiokoburuzagia, Kaledonia Berriraheldu zen. Lehenik, Jacques Lafleureta Jean-Marie Tjibaou ikusizituen. Harrera ona errezebituzuen. Kaledonia Berrian, Parisenbezala, buruzagiek ber helburuabazuten, bakea. Bakea lortzeko,bi buruzagiek kontzesioak eginbeharko zirela bazakiten. Bainabi alderdietan erradikalak bazireneta Lafleur eta Tjibaouk konbentzitubehar zituzten. Tjibaou etaLafleur-en arteko lehen elkarretaratzea,esku tinkaldi historikobatekin, Parisen, Matignon Hotelean,ekainaren 15ean, pasatuzen. Matignon-eko akordioa ekainaren26an sinatua izan zen. Hamarurteko garapen denboraldiaautodeterminazio erreferendumbat aitzin (1998an) erabaki zuten.Uztailaren 24an, RPCR-ek akordioaonartu zuen. Ber egunean,Ouvéako konbenioan, FLNKSeksolas gehigarriak Estatuarigaldegin zituen. Solasak itsasozharaindiko ministerioan pasatuziren eta agorrilaren 20an Oudinotakordioa sinatua izan zen. Matignon-eko akordioa erreferendumekobozkatzaile, probintzietakomugaketa eta amnistiari buruzosatu zuen. Ouveako gertakariakamnistiatuak ziren.
FLNKS-ekMatignon-Oudinot-eko akordioakonartu zituen irailaren 11n. KaledoniaBerriak bake zibilaren bideahartu zuen baina, bi alderdietan,erradikal batzuk ez zuten egoeraberri hori onartu. RPCR-en, Dumbéakoauzapeza alderditik joanzen, akordioen kontra zen alderdiberri bat sortzeko. Berdin, FLNKSen,FULK alderdiak (ezker adarerradikala) akordioak errefusatuzituen. Azaroaren 6an, frantsesekakordioak onartu zituzten (%80“bai” arrapostuarentzat, %37koparte hartzearekin). KaledoniaBerrian ere onartuak ziren partehartze handiago batekin (%63,3).Gehiengoak “Bai” bozkatu zuen(%57) baina hego lurraldeanbozkatzaileek “Ez” bozkatu zuten(%67). Emaitza horrek, RPCR-ekobozkatzaileek ez zutela Lafleur-eniniziatiba onartu erakutsi zuen.Sustut, 1989ko maiatzaren 4an,Ouvéako tragediatik urte bat berantagobeste tragedia bat pasatuzen. Independentista erradikal batekJean-Marie Tjibaou, eta berekide hurbilena Yeiwéné Yeiwéné,hil zituen. Tjibaouk bakeari berebizia eman zuen. Frantses gobernuadrama horrek gatazkak berrizpiztuko zituela beldur zen. Zorionez,ez zen hori gertatuko. Kontrara,gaitzeko zarrasta horrekinparte guziek bake zibila hauskorrazela eta dena behar zela egin salbatzekokonzientzia hartu zuten.Bere alderdian, Lafleur-en autoritateaindartua zen (Matignongoakordioen sinatzaileetarik bizirikdirauen azkena izanez).
Nouméa-ko akordioak.
Tjibaou-en hilketak FLNKS-aumezurtz utzi zuen baina bake bideansegituko zuen. Erran bezala,Matignon-eko akordioak autodeterminazioerreferenduma 1998anfinkatu zuen. Baina, parte guzienadostasunarekin, gibelatua izanzen. 1998ko maiatzaren 5ean,parte guziek (FLNKS, RPCR, LionelJospin lehen ministroa) Nouméakoakordioa sinatu zuten.Autodeterminazio erreferendumakasik hogei urtez gibelatua zeneta eskumen anitzen eskualdaketa,2014 arte, erabaki zen(eskumen guziak salbu defentsa,barneko segurtasuna, justizia,finanatza eta kanpo politika nunEstatua eta Kaledonia Berriarenarteko kooperazio bat pentsatuazen). Kaledonia Berria FrantsesEstatuko lurralde autonomoenabilakatu zen. Azaroaren 8an, KaledoniaBerriko biztanleek Nouméakoakordioa aise onartu zuten(%72rekin). Hogei urte berantago,autodeterminazioko lehen erreferendumaantolatua zen. Hirugarreneta azken erreferendumahain segur 2022an antolatuko daeta hor, ororen buruan, bide luzehorren amaiera ezagutuko dugu.