Duela 45 urte, 1978ko abenduaren 6an, herritarrek, erreferendum bidez, Espainiako Estatuaren konstituzioa bozkatu zuten, zeinean “gizarte demokratiko” baten jartzea proklamatua izan zen. Erregimen berri horri buruzko “trantsizioa” hiru urte lehenago hasi zen, 1975eko azaroan, Franco diktadorearen heriotzarekin.

“Franco ha muerto”

Bukaera arte, erregimen frankista tiranikoa izan zen, errepresio odoltsua eramanez bere aurkarien kontra. 1975eko irailaren 27an, ETAko bi militante eta FRAP-eko (mugimendu maoista) hiru militante fusilatuak izan ziren. Paul VI Aita Sainduak Francori grazia eskatu zion baina diktadoreak errefusatu zuen. Francok bere “bizi politikoa” fusilatuz hasi zuen eta fusilatuz bukatu. 1975eko apirilean, salbuespen estatua proklamatua izan zen Bizkaian eta Gipuzkoan. Errepresio gogor hori salatzeko, ekainaren 11n, Paueko unibertsitateko 27 urteko estudiante bat (Jacques Andreu) immolatu zen. Orduan, azaroaren 20an, diktadorearen heriotza jakinarazia izan zelarik telebistaren bidez, ez zuten anitzek, Euskal Herrian eta Katalunian partikulazki, Arias Navarroren negarra partekatu. 1974ko urtarriletik goiti, ETAk Carrero Blanco hil eta, Navarro gobernuko presidente bilakatu zen. Franco hil zen baina Navarro egon zen. 1969an Francok erabaki zuen bezala, Juan Carlos de Borbon Estatuaren buruzagi berri bihurtu zen, Espainiako errege bilakatuz. Francoren influentzia errege berriaren hezkuntzan eta formakuntzan biziki inportanta izan zen. Gainera, Juan Carlos frankismoaren zeremonia handi guzietan agertu zen, Francoren ondoan. Diktadoreari beti leial agertu zen. Orduan, anitzek erregimen frankista ez zuela batere kanbiatuko pentsatu zuten. Frankistek Estatua kontrolatzen zuten eta presio handia ezartzen zioten erregeari ezer ez zezan alda. Azaroaren 22an, frankisten biltzarraren aitzinean, Juan Carlos-ek, “Movimiento Nacional”-eko printzipioeri leialtasuna zin egin zuen. Bere diskurtsoan, Franco omendu zuen “ohiz kanpoko figura” bat zela erranez. Biharamunean, Madrilen, 100.000 jende Francoren ehorzketetara joan ziren (40 urtez, ideologia frankista gizartearen zati anitzetara hedatu baitzen).

Irekidura (biziki) zuhur bat...

Erregeak erregimena kanbiatuko ote zuen? Erran bezala, elementu anitzek ez zuten hori erakusten baina halere, kasik 40 urteko diktaduraren ondotik, gizartearen zati zenbaitetan, esperantza sendi zen. Azaroaren 22ko diskurtsoan, erregeak irekidura ttipi batzuk aitzinatu zituen. Urriaren 25ean, Francoren heriotza aitzin, Le Monde kazetan, Juan Carlosek bere ikusmoldea honela laburbildu zuen: “Oinarrizko legetik egiazko liberalizazio baten egitea posible da. Nire sineste intimoa da. Adibidez, prentsaz beldur ukaitea ez da arrazoirik. Puntu horretan, Europako herri auzoen adibidea segitu behar ginuke. Bistan dena, zuhur izan behar da. Dena ez da egunetik biharamunera egingo”. Hitz horiek demokraziaren aldekoeri esperantza eman zezaketen baina irekidura hori “oinarrizko legeak” errespetatuz egingo zela errana zen, erran nahi baita erregimen frankistaren legeak errespetatuz. Gainera, Juan Carlosek Navarro begiratu zuen gobernuko presidente gisa eta erabaki hori ez zen batere irekiduraren seinalea. Alderantziz, frankisten artean, Navarro “ultra horien bermea” zen. Hiru ministro “erreformista” (“aperturistak” deituak zirenak) gobernu berrian sartu ziren. Baina, 1976ko lehen hilabeteetan, “irekidura” bakarrik frankista “erreformista” horietan mugatu zen. Erregimenaren aurkarientzat, errepresioak segitu zuen, ahuldu gabe.