Orotarik | 2024ko Apirilaren 25a
KUKUMARRO: Egun mailegatuak Behorlegin
Xarles Videgain
Entzun dukezu egun batzuk biziki hotz gertatzen direla, uste dugularik negua joan dela alde bat.Karroin, izotz, harri edo elurra ekartzen dute. Frantsesez saindu karroinduak deitzen dituzte, hala nola San Pankrazio. Euskaraz, zozomikoteak ala egun mailegatuak deitzen dira.
Mugerreko Jean Haran jaunak kontatu istorio baten arabera, martxoko egun batez zozoek beren mokoa galdu zuten. Otsaileko azken egunetan norbait trufatu omen zen otsailaz erranez: Kaka otsaila! Otsaila gaitzitu zen eta martxoaren ikustera joan zen, hiru egun mailegatu zizkion. Martxoak prestatu zizkion egun horietan izigarriko aro gaiztoa izan zen non zozoak gelditu baitziren mokorik gabe. Zozoek zer hobena zuten? Ez dakit. Nago bestaldeko zozomikote izenak ez ote duen zerbait ikustekorik horrekin.
Gipuzkoan Ataño bertsulariak kontatzen duen istorioan, martxoa da apirilari egunak kentzen dizkiona. Hango artzainek martxoa zuten partida. Horra zer dioen gipuzkeraz:
“Behin, herri batean, artzaia aukeratu omen zuten alkate. Jakiña, artzaien botoarekin, eta egutegitikmartxoa kentzekotan. Izen berria jarri bazioten ere, hura beti martxo eta lehengo lepotik burua. Halere, urte hartan tankerazkoa egin omen zuen. Artzaiak, beñepein, kontentu geratu zirela. Hogei eta bederatzira iritsi zanean, batek harro-harro martxoari iseka (arrailerian) egin omen zion: -Ai, Martxo, Martxo! Nere ardirik ahulenak errekarik handienari aisa egin ziok salto! Artaldeak erreka igaro zuenean erran omen zion hori. Martxo, hain goxo igaro zana, haserretu zan. Orrila edo apirilari egun eta erdi eskatu zizkion. Bai honek eman ere. Hasi omen zuen euria, eta egundoko uholdeak atera. Eta artzain harroaren artaldea, erreka igarotzerakoan, urak eraman zuen. Aharia bakarra geratu zan, eta hura sasian trabatua. Askatu eta bizkarrean zekarrela, azkazalekin artzain gizarajoari begi bat kendu zion”.
Hemen punitua eta gaztigatua dena artzaina da. Artalde osoa itorik galtzen du, marro bat doi doia salbatzen du eta marroak aztapar ukaldi batez begi bat kentzen dio artzainari! Zer esker ona!
Gipuzkoatik Behorlegira joanez, horra Gilen Jauregibehere jaunak erran zidana, mendian zuhurki eta ez goizegi ibili behar dela adieraziz:
“Martxo xirtxo, xertxo, lehenago, erraiten zen artzain bat joan zela Iratirat, biziki denbora ederrak eta ez baitzen biderik orain bezala, soroetan bazka pollita jina eta, bi edo hiru egunendako, gero harat joana eta, zortzi egun, hamar egun, beti denbora ederra eta hondarrekoz bazka jina eta hostoa ere, pago-hostoa ere ateraia, eta beti han gelditu, ari zen orain: - Ez nuk orain beheiti jautsiko eta erran zakon martxoari: - Martxo xirtxi xertxo! -Ene axuriek badituzte hiru launa adarxko. -Enuk gehiago hire beldurxko!
Eta martxoak eman zakon arrapostua: -Batiat bi egun hire pentsaketan inarazteko. Eta apirila hor diat ene laguntzeko”.
Eta emazte xahar hark erraiten zien: alimaleko elurra egin zinan eta artzain hark marrogei bat bazinan bere etxolan kontserbatu zien guzia, artalde guzia futitu. Eta gero berriz lehengo zaharrek erraiten zuten apirilean hamasei pasatu artio ez zela behar sobera espantu egin, bortuarendako. Lehen bazen artzain bat, biziki "Habila" bena hura ere apirilaren hamaseian galdu zen, hark artalde guzia, bortura goiti joan eta elurrak atzeman eta...
Horra sasoinak dakarkien gaia.