Orotarik | 2024ko Maiatzaren 09a
KUKUMARRO: Gosea
Xarles Videgain
Gosea aipatzen delarik, kasik erran daiteke gosea norbait izan dela, pertsona bat izan dela eta norbait hori beldurgarri zela gure aitzineko jende anitzentzat. Guk bederen gosea edo gosetea zinez ezagutu dugula ez dezakegu erran: zerbaiten jateko esperantzarik ez duen jendearen egoera ez dugu ezagutu.
Gramatikaren aldetik erran behar da gose naiz, egarri naiz, naiz ingelesez bezala eta ez gose dut nahiz gero eta gehiago entzuten den, espainolez eta frantsesez bezala. Horren beldur naiz, ez eta beldur dut.
Erraiteko manera frango bada gosea aipatzen duenik, historian zehar gertakari latza izan delako. Zinez gose den batez erranen da goseak hila dela, edo goseak hamikatua, edo gose jankina. Ez da polit erratea baina entzuten da ere, zinez norbait gose delarik: Jan nezake zakur bat bere biloekin. Erraiten da gosea bera jakia da, edo gose denaren ogi gogorrik ez da. Trufatzeko ere norbait mutur fin agertzen baldin bada erraten ahal zaio, gose denarentzat ogi gogorrik ez edota gose bahintz jan hezake gogotik, fazoinik egin gabe.
Gose hitza erraiten da ere, inbidia, gutizia, hartu nahia edo gozatu nahiaz. Aipatu dudan gose jankina erranen da konparazione norbaitek lurrak bildu nahi dituelarik zakutik edo zorrotik. Otsoa balitz bezala. Norbait baldin bada goiti joan nahi dena, besteak zapatuz ere, erranen da gose hutsa da. Ez da konplimendua. Gizon goseak bake guti. Nonahi ikusten da ez dela arras gezurra, nahiz aserik den jendeak ere ez duen beti bakea nahi. Ezaguna da goseak gizakiaren ahal batzuk ttipitzen dituela, erdaraz bezala erraiten da euskaraz: sabel goseak beharririk ez. Lan gose ere ekartzen da lan anitz egin nahi duen jendeaz eta halere ez da arras konplimendua. Goseak jaidurak eta barneko minak uzten ditu agertzera eta erraiten da arrazoi handiz: urde goseak ezkur amets. Gose den zerriak ezkurra bezala jendeak gustukoen dituen gauzak amesten ditu. Gose hitza aipatzen baldin badut, ez nezake bazter utz goseTEa, gosea nagusi den denboraldia, idorTEa, euriTEa bezala.
Gosea hain ezaguna izan zen Euskal Herrian non jende baten izena eman baitzioten goseari eta goseteari. Bettirisantz deitzen zuten. Ikusi behar da Petrissans jende izena ezaguna dela. Bettiri badakigu Petri dela eta Sants, Santxo dela eta bi saindu izenak lotuak agertzen direla Petrissans eta Betttirisants horietan. Erraiten ahal zen: Atx! Bettirisanz bisitaz diagu herrian, erran nahi baitzuen gosetea zela hedatua eta kokatua herri hartan. Hark egiten zituen balentria tzarrak kontatzen zituen Adéma Zaldubik osatu Bettirisantz izeneko kantu bortitzak. Denbora hartako Errepublikaren kontra ari da eskuineko Zaldubi apeza, Errepublikak miseria, gosetea, hots Bettirisantz ekartzen zuelakoan Euskal Herrira.
Azken gauza. Janiza deitzen da jateko gogo handia eta usu gose gertatzen dena. Norbaitek heste-luze badituela aipatzen da orduan baina zuberotarrez fangale erabiltzen da norbaitek gose ukaldi gaitza duelarik hala nola kiroletan: bizikletaz gertatzen zaizu bat batean indarrik ez izatea eta flako gelditzea jan beharrez. Biarnesez fangale deitzen da. Frantsesez bada hitz bat ez ezaguna faim-valle. Gose den zaldiaz ere erraiten da “faim-valle” dela, gose gaiztoarekin dagoelarik. Uste izateko da euskarak hitz hori mailegatu duela apetitu handiz.
Horra gose eta gosetea… eta irakurlea agian aserik!
