Orotarik | 2024ko Ekainaren 06a
KUKUMARRO: Mina
Xarles Videgain
Norbaitek galdegin dit zer ote zen min hitza, mina.
Egia erran nik ezagutzen dut neskatila xarmanta, Mina izena duena. Diote zenbaitek hitz hori alemaniar zaharretik heldu dela eta bi gauzak adierazten dituela. Bat: “buruaren gainean ezartzen zen burdinazko kaskoa” eta bi: “borondatea”. Nahi dut, baina nik uste, Mina jiten da Ekialdetik eta han “ezin ederrago” erran nahi omen du eta uste dut hura dela lotu behar dena Mina izena duten neskatxekin, “guziz ederra” dela adierazten du.
Jende izenaz gain, gertatzen da euskaraz “min, mina” hitzak beste gauza anitz adierazi nahi duela.
Lehenik mina da oinazea, sufrikarioa izan daiteke gorputzari buruzkoa edo ez. Min dut zangoan. Edo Ene mina nork senda liro? Nork senda lezake? Oihenartek badu atsotitz bat ez dela anitz jan behar aholkatzen baitu: Nahi baduk minik gabe bizi, ez hadila alha gose gabe. Beraz ez jan gose izan gabe. Norbera ez bada zuhur ibiltzen mina etor daiteke.
Mina nunahi kokatzen ahal da: buruko mina, haginetako edo hortzetako mina, gerriko mina, tripako mina (arrangura handia delarik ere erraiten da). Erkina den behiak min du eta aldiz Mandomulak umerik ez, ume minik ez. Beti pleini eta intzirika ari denaz trufatzen da: Bi sosen mina eta lau sosen lotura behar du.
Mina izan daiteke ere karats dena, gozo ez dena. Badira fruituak, irasagarra bezala berez minak direnak. Ozpina ere naski mina izaten da. Aparte uzten dut gibelmina, karats den organo hura.
Zerbait bortitz baduke minak baina ezda beti gaiztoa; “biziki azkarra” adierazten du edo puntu gorena, momenturik tinkoena. Negu mina ezagun da, negua zinez ari delarik. Edota iguzkiak jotzen du bere minenean, indar gehienik duen mementoan. Lo mina ere ez da lo arina. Pipermina ez da hila, baina bizi bizia da eta ozena. Kolore indartsua dela erran daiteke: Argi xurimina ematen du anpoila honek.
Mina dena azkarra den ber, erran daiteke ofiziale bat, langile bat, mina dela. Ez da alfer “Adiskide mina dut”. Baina etsai mina ere! Eta goraintzi minak. Mina ez da beraz entrabalekoa. Punta batean dagoke.
Beste min bat aipatzen da, zerbait gutiziatzen edo deseatzen duzularik. Herri mina, herrira itzultzeko nahia konpara daiteke “saudade” famatuarekin. Baina horrela ere entzuten da: jakizu hunat berriz etortzeko mina kendu diodala. Ongi mintzatzea da mina erratea hemen “gogoa” aipatu gabe.
Azkenik gutitan horra zoin ingurutan aipa daitekeen gure mina. Konparazione bat egiten delarik ez da itsusi horrela aritzea: “Ene alabak ez du zurearen minik”, erran nahi du eskolan, dantzan, lasterka edo zernahitan, ene alaba ez dela zurea baino gutiagokoa. Erran daitekeere: “Makila egiteko ezpelak ez du beste arbola baten minik”. Beraz makila on egitekotan bego ezpela. Aitor dezadan, erranahi honekin min hitza ez dudala asko erabiltzen. Bainan erabiliko, zergatik ez.
Horra zer erran nahi nuen minaz, zuendako sobera mingarri izan gabe. Eta ez ahantzMina norbait izaten ahal dela, begitarte arraia duena!
