Orotarik | 2024ko Ekainaren 13a
Zazpi itoinak
Xarles Videgain
Ohoinak eta idiak, hitz horiek nornahik ezagutzen ditu, baina izar multzo baten izenean agertzen dira zazpi ohoinak, zazpi idi ohoinak.
Gauaz, zohardi delarik, zazpi izarrek osatzen duten multzo bat agertzen da. Frantsesez hartzemea aipatzen da eta “la grande ourse” deitzen da, nahiz izar-talde horrek ez duen egite handirik hartz batekin. Baina hartza aipatzen da alta gure ondoko hizkuntz frankotan: ez beti haatik. Ingelesez Goldenabarra deitzen da, Eskandinavian Xarlesen bagoina, Ameriketan Koilare handia. Frantsesez Grande Oursek beste izena badu, “chariot”, xariota. Agian xariot edo orgetako timoina edo lardaia ikusten ahal da izar horien itxuran. Mesopotamia zaharrean xariot deitzen zen izar multzoa eta hango mintzairan eriq(q)u zuen izena, baina Akadia deitu lurraldean eriku hitza mailegatu eta jesan zutelarik, hitz horrek bi zentzu bazituen: bata xariota eta bestea hartzeme. Grezian gaizki konprenitu bide zuten eta hartza bakarrik erran nahi zuela pentsatu zuten. Ondotik Europako mintzaira anitzetan xariot gisa hartu zuten. Iduri luke horrek ez dela xutik egoiten baina bere hartan iraun du. Hartzemea ageri da Erroma denboran Ovidio idazlearen Metamorfosis deitu liburuan, Marie Cosnay idazleak eman itzulpenean irakurtzen den bezala.
Bazen haatik beste hitz bat Grezian eta “septentrion” zen. Iparra markatzen omen zituzten izar hauek eta diote bazirela hor zazpi idi ogi-moztean ari zirenak, zazpi izar bilakatu baitira.
Barka auzoetan egin ibilaldi luze eta bihurria eginik eta goazen ikus euskarak bide bera hartu duenez izar horien deitzeko. Erran bezala, ohoinak edo zazpi ohoinak, edo “ithoinak” deitzen dira. Zergatik ote? Gizakiak eta euskal jendeek izenak nahi dituzte esplikatu zakutik edo zorrotik. Horra euskaldunek nola ikusten duten izar horien sortzea. 1875 urtean, Muskildiko andere batek, Engrâce Carricart deituak, ondoko istorioa kontatu zion Laxague izeneko herriko errientari. Cerquand jaunak argitarazi zuen ipuin gisa.
Behin ebasleak, edo ohoinak izan ziren etxalde batean eta laborari bati idi parea ebatsi zioten. Laboraria ohointzaz ohartu zelarik, bere mutila igorri zuen haien ondotik. Mutila ez zen itzuli. Orduan zakurra igorri, ez zen itzuli. Orduan sehia, neskatoa, zuen igorri. Arrastorik ez. Azkenean aharratu zen eta kexu handian joan zen haien ondotik dena sakre eta orro. Hainbat sordeis! Ezen denak kondenatuak izan ziren elkarri lotuak izatera betiko, kadena batean estekan bezala. Hartaz geroztik jende eta kabala denak ikusten dira zeruan, bi izar idientzat, gero bi ohoinak, bakoitzak izar bat egiten duela, eta mutila, sehia (mainatak), zakurra eta laboraria bera prefosta. Ororen buru eta ez badut gaizki kontatzen zortzi izar dira eta ez zazpi. Zakurra bazter batean egoten delakoan izar ttipi batean. Agian badaude beste ohoin zonbait kukutu edo gorde direnak izar handi horien inguruan eta hara bildu dudan lekukotasuna. Bada, izar handien inguruan badaude izar ttipiño zonbait eta arabiarrek izen berezia badute haien deitzeko. Saidak deitzen dituzte eta arabieraz Saidak hitzak “froga” erran nahi omen du. Froga zerendako? Izar ttipi horiek ikusteko gaitasuna baldin baduzu, froga da bista ona baduzula.
Horra zazpi izarren istorioa, itoinena. Xehetasun haboro nahi duenak irakur beza gure zazpi ohoinez Julien d’Huy ikerlariak idazten duena. D’Huyren iduriko, Euskal Herriko zazpi itoin horien mitoa guziz zaharra da eta beharbada badu egitekorik aitzineko denboretako ihizi magikoekin.