Larrea

Larre hitza guziz ezaguna da, bereziki jende eta leku izenetan? Nork ez du ezagutzen Larre bat (Larr- erranik ere), Larrarte, Larralde, Larraburu, Larregain, Larzabal, Larregi, Larrañaga, Larrondo. Larre hitza zaharra da ezen ezaguna baita 1945. urtetik landa. Iparraldeko usaiak aipatuko ditut hemen.

Larre ez da nahasi behar “landa”-rekin. Nahiz larre frantsesez “lande” bat den. Landa bat izaiteko leku goldatua behar da, landu behar da, ereiten den lur pieza da, arto landa edo ogi landa konparazione. Alorra da ere ereiten den lurra, edo elgea da. Larre ez da hori, larre ez da landua den lurra. Baina aipatzen ahal da “larre utzia” den lekua, hots, denboran landua izan dena eta orain beregain bezala dagoena, frixan bezala, edo Europako legeen arabera, izoztua den lurra, ez erabilia.

Larre bat, berez ez da leku gaiztoa, baina basa da nolabait ez baita landua. Belarra ekar dezake larreak, nahiz ez pentzeak bezainbat, eta larrean utz daitezke kabalak alhan. Belarraz kanpo otea ukaten ahal du ausarki larreak, edota ilharrea, brana, eta beste.

Larraina hitza ezaguna da. Larrain hitza Baiona inguruan entzun dut. Leku bat da etxe ingurukoa, arbola zonbait ekartzen dituena. Arbola horiek noizbait, hala nola bost urtetarik, adarkatzen dira, murrizten dira, eta mozkin horrekin egurra egiten zen edota hesolak, pazotak, kolteak… Baina larraina hitza orohar ezagunago da larrain-dantza famatuarengatik. Nafarroan bereziki larraina da leku biribila, garbia eta haren gainean ogia jotzen zen ogi bihia biltzeko, mekanika etorri aitzineko denboran. Beste nonbait, Bizkaian, larriña eta larriñaga erraiten da ezen ikatza egurrarekin egiten baitzen: leku biribila behar zen haren gainean egur txondorra edo egurmeta emaiteko. Hura ere larriña edo larraina da.

Ezterenzubin, Aezkoaz trufatzen ziren. Larrea eta leihorra ez baitira urrun, Aezkoan larre-aingira deitzen omen zuten suge handia, beste behin erran dudan bezala. Larrea larria dela iduri luke, ez arrunt goxoa, eta aski famatuak dira Lizardi poetak erranikakoak euskarari buruz. Noka ari zaio euskaraz eta dio: Nik hizkuntza larrekoa, nahi haunat noranaikoa. Hots, kanpaina usaina bazukeen sobera euskarak eta Lizardik nahi zuen pixka bat plantan ezarri, nonahi erabiltzekoa gai izan zedin. Laborari hizkuntza izatea ez zitzaion aski Lizardiri eta hiritartu nahi zuen.

Larre hitzaren zentzua lerratu da eta kasik “basamortu” edo “desertu” erran nahi du batzuen arabera. Bada erran molde zaharra erraiten duena: oreina larrean, bertza laratzean. Zerbait goizegi egiten delarik aipatzen da. Bertza berotzen ezarri dut jadanik ustez oreina laster prestatuko dudan supazterrean delako bertz honetan. Baina delako oreina oraindik larrean da bizirik eta libro. Frantsesez, saldu nahi den hartz-larrua aipatzen da orduan eta ez oreina.

Beste erraiteko manerak larre hitza aipatzen du bainan ez dut anitzetan entzuten. Banuen izeba bat, ttantta bat Oztibarrekoa, eta eri izan ondoan pixkortzen eta sendatzen ari zelarik horrela erraiten zidan, ah, larrerat ari nuk, larrerat ari.Ez nekien zuzen zergatik erraiten zuen. Artzain batek, gauza bera erraiten baitzuen, esplikazionea bazuen. Kabale bat, ardi bat eman dezagun, eri delarik, ez da berehala larrera igorri behar hango belarra sobera bortitza izanen duelakoz. Larrera igortzen ahal da zinez hobekixe delakoz. Horra agian zergatik erraiten den “larrera ari nuk”, hots usaiako bizitza erematen ahal diat engoitik.

Horra beraz larreaz erraiten ahal nuena, labur bada labur.