Ahüzkiko uraren bertutea nola ezagutu zuten

Leku bat prestatzen balin bada ura xurruta baten puntan jin dadin erraiten da iturria dela. Ur begia deitzen da ura duen lekua, besterik gabe.

Gure idorte denboretan badakigu iturri franko agortzen direla, agortu eta ez bakarrik agorrilean. Batzuetan lur ikara batek iturriak desagertzen ahal ditu ur bilgia freatikoak lekuz aldatzen baitira. Eta hirietan, badaude hersten diren iturriak, hersten iduriz denbora batez eta gero luzaz eta luzaz hala nola Baionan hertsiak baitira aspaldi handian. Bidarten bazen denboran Kontresta iturria eta arrastorik ez du utzi. Iturriak anitzetan saindu baten izena badu hala nola San Sebastian iturria Larzabalen edo Ama birjina izena.

Ahüzkiko Iturria Zuberoan doi doietarik egoiten da, Behorlegiko mugak ez baititu urrun. Izena ez dakit ez ote den lotu behar ahuntzekin eta beti ere ahuntz ardi eta beste kabale dabilan bortuan dago. Ondoan badago mendi bat Bohorkortia deitzen dena. Leku zoragarria da, parean ikusten baitira mendiak, Eskaleta, Orhi eta Ahuñamendi, Tarbes inguruko Pic du Midiraino. Gibeletik ez da luze Donaixtira joatea, Eltzarretik eta Uhauko kharbeetatik.

Kantu zaharretan aipatua da Ahuzki, han elkar edireten baitzuten gazteek eta ez gazteek. Artzain zuberotarrak eta neskatila manexakhan ibiltzen ziren komunzki. Joaten bagara hara ikus genezake iturriko harrian zizelkatua izan direla kantu zahar baten hitzak: Ahüzkiko hura hur huna osoki.

Larrazkenean bereziki euskaldun anitz joaten zen Ahuzkira egonaldi baten osagarria indartu nahiz. Alabainan iturria baino beherago bada ostatu bat famatua. Diotenez, Iturriko urak efektu egin zezan behar zen egun oro hogoi eta hamar baso ur edan, hamar bat baso goizean, hamar eguerditan eta hamar iluntze aldera, ahalaz beste edaririk hartu gabe. Behazun harriak desegiten omen ditu Ahuzkiko urak.

Gelditu nintzen ea nola jakin zuten ur honek bazuela bertute Altzürükün. Jaragoihen familiak eta Altzain Baratzabal jaunak argitu ninduten ondoko gertakaria aipatu zidatelarik.

Omen, duela aspaldi, zuberotar gazte bat atzemana izan zen brakonergoan erbi edo lapin bat bildu zuelakoz. Orduko jaunen denboran lege hauste izigarria zen laborari hutsa edo artzain soila ihizian artzea. Orduko jaunak agian Altzai Zarokoak (ez naiz segur) gaztea hiltzera kondenatua zuen. Altzaiko emazteek, edo Altzüruko emazteek, deliberatu zuten jaun horren ikustera joatea. Jaunari erran zioten ez zutela ezbaian jartzen jaunak hartu zuen erabakia. Bainan halere fagore bat galdegin zioten. Erran omen zioten: “Jauna, mutiko hori hilarazi, eho nahi duzu; ados bainan nahi genuke haren hiltzeko moldea guk hautatu”. Hiltzeko moldeak ez ziren guti, hala nola lau zaldik gizona lau partetan ezartzea edo itotzea edo beste. Baina bazen beste bat ere: delako hobenduna etzanarazten zuten, haren gainean ezartzen zuten animaleko barrika edo upela urez betea eta funil handi batekin gizona urez betetzen zuten ito edo leherrarazi arte. Jaunak onartu zuen emazteek galdegiten zutena. Istorioaren arabera emazteek izigarriko katina, katea egin zuten Ahuzkiko ura ezarriz baldeetan eta untzietan herriko plazaraino. Istorioak dio ere mutikoak ura edan arabera dakizun lekutik ura isurtzen zitzaiola gorputzean egon gabe. Hori ikustearekin jaunak mutikoari bere grazia eman zion.

Horra nola frogatu zuten Ahuzkiko urak baduela bertute.