Karrika

Noiznahi erabiltzen dugun hitza dugu "karrika" hitza. Jende izenetan agertzen da karrika, Karrikaburu, Karrikondo, Karrikart, Karrikarte, Karrikiri, Iparraldean haatik gehienetan. Hegoaldean "kale" da ezagunena. Ez Baztanen haatik han "karrike" entzunen baitugu segurki. Euskaldun anitzek gauza bat baizik ez dute hartzen karrika izenarekin, hots halako bidea bezalakoa, bi bazterretan etxeak eta bastizak dituela. Egia da hori karrika dela, baina karrika euskaraz ez da hori bakarrik.

Karrika hitzarekin gertatu dena Gaskoinak ere egin du konparazione. Carreire hitzarekin horra zer bilakatu den: Erdi Aroan "carreire" deitzen zuten karrika hertsi bat, gaizki harriztatua edo gaizki lauzatua. Eta gero carreire izan da hiri batean den bide handia, erdiko bidea, hots gure karrika bezalakoa.

Euskaraz karrika deitzen da eliza edo Herriko Etxearen inguruan dagoen etxe multzoa, burgoa deitzen ahal dena edo ere elizatea. Elizatea ez da ate bat, Herriko Etxe multzoa da, multzo hori ttipi izanik ere dozena bat etxe bildurik direlarik. Ate hori ez da borta bat: zuberotar batek oraino athea erran liro multzoa adierazi nahiz, egurrate bat edo dühülate bat (diru asko behar da). Halako herri batean karrikan bizitzen banaiz, erdiko partean bizi naizela erran nahi du eta ez bazterretxe batean, kartier batean, etxau batean, ez deskart batean. Oroitzen naiz Sohütan nola Marcellin Hegiaphalek erran zidan izigarri ontsa bereizten zituela, karrikan bizi zirenak, hots karrikesak eta karrikatik urrunbizi zirenak, hots etxautesak. Bera baitzen pastoraletako errejenta, ondoko pastoralean giristino nor izanen zen eta nor Türk, berak hautatu behar zuen eta arizalegaiak ibilarazten zituen bere aitzinean. Karrikes gehienak biziki hobeki ari omen ziren eta giristino gisa ariko ziren pastoralean, aldiz etxautesek ba omen zuten malestruk aire bat eta on ziren Türk izateko. Nahiz ene iduriko Türkak biziki ongi ari diren. Ez ziren guziz ados errejentaren hautuarekin baina xardio mardioka ari baziren ere, errejentak errana errespetatzen zuten. Beraz karrikak, herriko erdian zen lekuak bazuen halako maila bat.

Zuberoan berean gure hiri erdiko bidea, hots karrika ez da karrika deitzen. Mauleko edo Atharratzeko arrüak aipatuko dira izendatzen.

Azen ontzeko, karrika ez da beti hirian izan behar. Izan daiteke bide txar bat, barna dena, lohiz betea eta partikulazki karrika deitzen zen errebidetik laborari etxe baterat joaiten zena. Lehenik bide handiak, errebideak gudronatzen ziren eta gertatzen zen karrika buru batean bizi zen etxeko batek merari erraitea: "Errak noiz duk gure karrika hori gudronaraziko?". Horrek esplikatzen du Karrikaburu etxeak badaudela biziki urrun elizatetik hala nola Pagolan Kharrikabürü, hura baita kasik Oxkaxeko lepoko maldetan. Karrikaburu, bide tzar baten buruan beraz. Bada beste hitzik prefosta bide barna eta lohitsuaren deitzeko eta hori “inta” da, Angelun gaskoinezko hitza baita, Kintau.

Karrika entzun gindiro ere zerbait gaizki egiten delarik edo eta huts egiten delarik. “Karrika egin du” erraiten da. Nik uste nuen karrika egitea zela kanpaina uztea eta hiri handietara joatea baina oker nindagon eta karrika egitea funtsean birletan ikusten da. Zure bola (izena ahantzi dut) igortzen duzularik birlak aurtiki nahiz, bihirik ez baduzu hunkitzen norbaitek erran lezake: “Karrika egin duzu”. Porrot egitea da.

Bada beste mintzatzeko manera aski ausarta, gizonek erabil lezaketena ostatuan gehienik. Norbaitek baso bat edaten duelarik erraiten ahal zaio: "hire osagarriari!" eta hauxe da arrapostu bipila: "Bai eta hire karrika beltzari!". Karrika beltz hori tripara joateko ardoak hartu behar duen bide itsua delakoan. Ez da biziki leguna baina harekin ez dezakegu ahantz karrika zer den.