Orotarik | 2024ko Apirilaren 18a
Kukumarro: Daunatua eta jinkottipia
Xarles Videgain
Ba omen dira jendeak botere edo bertute bereziak dituztenak besteeri ongi egiteko edo min emaiteko. Egun on egiten dutenak aipatuko ditut. Entzun dukezu euskaraz hitz andana bat sorgin hitzaz kanpo, izan dadin, daunatua, salutadore, azti edo jinkottipi.
Salutadore bestaldean gehiago erraiten da eta zernahi gisaz frankotan salutadorea da zazpi seme edo zazpi alaba segidan mundura ekartzen duelarik ama batek, zazpigarren hark ba omen du botere berezia. Diotenaren arabera, zonbaitetan mihiaren gainean gurutze bat badu markatua: “marcou” deitzen dute Frantziako leku batzuetan.
Hemen daunatua haboro aipatzen da, jendea -eta kabala- artatzen duena daunatua baita, medikuez eta marexalez kanpo, hezurrak bere tokian ezarriz, muskuluak ere bai, zainak ere bai, aholkuak emanez. Daunatu hitza gaskoitik jiten da eta euskaraz ere bada dohain, daunatua, iduri luke beraz dohain hori norbaiti emana izan zaiola, frangotan dohain hori borta alartzean atzemanik, erran nahi dut aitamek emanik, baina ez beti. Erdaraz rebouteux deitzen da, ezen hezurrak berriz behar den bezala ezartzen baititu batere sorgingorik edo otoitz berezirik gabe. Euskaraz ere, daunatu erran gabe, hezur arrañatzale izena emaiten ahal zaio. Guziz ezagunak dira Oztibarren, Jutsin, lehen Izuran edo Saint-Gladie inguruan izan diren daunatuak, arrakasta handia dutenak. Sekulan ez dugu deus entzuten haien jakitatearen kontra, gorputza ezin hobeki ezagutzen dute medikuntza-fakultateak emaiten duen titulua ez baldin badute erdietsi ere.
Bada beste hitz bat, erdi errespetuz erdi trufaz erabiltzen dena: Jinkottipia. Amari eta besteri ere entzuten nien mediku ofizialak jinkottipi horiek ez zituela ongi ikusten eta erasiatzen zituzten haien ikustera zoaztenak, erranez: “Zoaz zoaz Jinkottipiaren ikustera eta laster ikusiko duzu Jinko handia”. Mediku eta bedezi ofiziale anitzentzat horiek ziren basamedikuak, basabedeziak.
Ez dakit nola deitzen diren euskaraz erradura leguntzen dituztenak, hala nola frantsesez coupeuses,coupeurs de feu famatuak. Ez dut entzun betiere baina su-moztaile deitu nitzake.
Bestalde baziren eritasun berezia artatzen zituzten dohaina zutenak. Aipatzen zen konparazione Jutsin, Jutsi Oxaranian bazela emazte bat xingola mina artatzen zuena.
Xingola mina eta larruan gertatzen diren beste minak senda zinezake zuhaurrek edo nik, erran nahi dut nornahik egin lezakeela, ofiziokoa izan gabe. Orduan behar duzu norbait ekarri edo eraman eta sendatuko da. Edo zuk min hura baldin baduzu behar duzu ekarria edo eramana izan. Norbait hautatu behar duzu, baina norbait hura jadanik sendatua izana izan behar da, erran nahi baita norbait hura beste lagun baten besoetan edo bizkarrean altxatua izana dela, sinbolikoki bederen. Egia erran zonbaitek otoitz zerbait erraiteko usaia badute, eta sendatzekoa den laguna altxatzen, ekartzen edo eramaiten dutelarik. Manera horretan sendatua izan denak berak gero beste jende bat senda lezake. Lokarri bezalako batean sartzen da mina eta desagertzen da elkarrekilako lanari esker, iduriz. Galdegiten baduzu zure inguruan, uste baino jende gehiago atzemanen duzu hola sendaturik eta beraz sendatzen ahal duena. Ez dut uste seguritate sozialak pagatzen duen, baina konda dena sendatzea da.
Aztia beste noizbait aipatu behar nuke, baina horra daunatuaren inguruan erran nahi nuena: osagarri on!
Azti hitza gutitan entzuten da. Beste zerbait da. Aztiak zer gertatuko den erran dezake edo zerbait galdua baldin bada nun ote den aipa lezake. Berez ez da gaiztoa.
_Lurien.161855.jpg)
