XIBEROA ZINEZ HEBENTIK elkartea Poeta eta laborari, nolako lürra, halako hitza. Marcela Delpastre, Xalbador eta Etxahun
Mixel Etxecopar
Nork erranen züan gure Xalbador eta Etxahunek ezagütüko
züela Limousineko emazte poeta laborari bat, Marcela Delpastre
(1925-1998), XXI. mentean!
Xiberoan izan da, Xiberoa Zinez, Maulen eta Gameren Domesantore
alte hortan, aroa düdan zenean üdan baratü edo negüalat
jauzi. Hilen egünak ziren, bena haien hitzak sekülan beno biziago
ziren. Bai Euskal Herrian, non ere kantatzen beitütügü "goizean
argi hastean", "nigarra begian" izanik ere, bena xaramelatzen, bai
eta ere Limousin herrialde hartan, Okzitaniaren ipar mugan. Han
trobadoreak zeuden XII. gerren mentetik, eta egundano haien hitz
eta aireak ahoz aho, pergamino, paperetan ere heltü dira. Bena
ederrena zaikü, XX. menteko desastre hura igaranik haien kultura
eta mintzajearentako, hor direla trobadore berri zabaltzaleak! JAN
DAU MELHAU lekuko, Gamereko ostatüan, Delpastreren hitzak
erraiten, kantatzen, emazte horren bizia kartsüki aipatzen. Xiberoko
xaramelariak ere kabaret hortan parte ziren: Sacha Lakarriko
laboraria, Hor hor taldea (hau sürprisa) eta Gotaineko aize epailea.
Gurekin günüan emazte hura, filmaz, bere egünoroztako bizian,
karnet eta estiloa sakolan, gorotz eskarpitzen, xahalak maitasunez
artatzen eta aipatzen. "L'aubre vielh", zühain zaharra, eta "Parolas"
filmak. Karnet eta kaier horietan haatik hogeita hamabost libürüren
pasta bazen (!), gaur heben dügün Melhau honen esküetara heltü
beitira. Honek irakurri, berriz irakurri, kopiatu, eta azkenik argitaratü,
hogei urteetako lana!
Mezperan zinema ere, aldi hontan "Xalbador, Izena Eta
Izana" Dorronsororen dokümental honkigarria, Xiberoan erakutsi
gabe orano. Hor ere gure Xalbador Delpastre anderearen ondoan
zen, "A Fleur De Vie" Patrick Cazals-en film ederraren bidez. Bi pertsona
desbardin, bena ber sabeleko mina, ber dohaina lür hontako
gora behera, eta beheragoen hitzez agertzeko. Argi üzten dü poetak
zühainak direla lür eta ortziren artean, eta haietarik igaraiten
direla grazia eta zoritxar guziak, "l'aubre vielh" hor ere!
Eta biharamenan, Urepeleko artzainak Iruriko Etxahunekin
züan hitzordüa, Maulen, merkatü ondoan, bada lekü txarragorik bi
plaza gizonentzat! Lehenik Maite Barnetxeren elkarrizketa bat Etxahuni,
1973.urtekoa, eta gero mintzaldia, Xiberoko gisala, kantorez
josia! Gure bi artzainak hor ziren, hau parea, eta bien harremana
hitzez beno haratagokoa zela ohartü ginen: Mixel (Xalbador) eta
Allandu
(Etxahun), bi seme adiskideak hor ziren konta-kantari! Gazte
gaztea zenetik Mixel artzain pertsularia negüko bazketan bazabilan
Xiberoan, eta Etxahunean prefosta! Hitzak bizi biziak, Mixel
Arotze, "Lüximena" Etxekopar, bai eta beste Lüxi, Maika eta Beñat
gazteen bihotzeko botzean! Ürrentzeko bertsuak publikoarekin
xaramelatü ziren, zubi sentoa erakutsiz gure bi euskal trobadoreen
artean...
HEBENTIK elkartea zen sü pizlea, bi urte oroz bezala eginez
bere zinemaldi(tto)a. Hori güzia ikusteko, heben, Hebentik,
gauden lekutik, lürra dela ageri, bere osotarzünean, balinbadakigü
"l'aubre vielh" delako horri paratzen, izan dadin heben edo Limousinen:
"Lürrik gabeko lürra.... lürra ote da orano, memoriarik ez badüt?"
dio Delpastrek.
Hor berean dugu abendoa, gero eta gehiago
abendu deitzen duguna. Ene partetik aspaldian
badut haatik halako arranguraño bat, urteko azken
hilabeteak ukan baitu lekuka beste izen bat,
neguila, batzuk laburtzen dutena, negila erranez,
eta arras egokia berenaz, ene gustuko segurik,
adiarazteko negua laster hasiko dela. Ez litakea
domaia neguila izen hori arrunt eta alde bat
galtzerat uztea? Gauza bera beste hilabete izen
zonbaitentzat. Hala nola ilbeltza -hilabete beltza
– hor delarik urtarrilarentzat eta loraila maiatzarentzat.
Gainerat, abenduaren kasuan baditake
nahasketa bat bezala bainan egia erran gaurko
egunean hortaz ez duke nehork axola handirik.
Alde batetik hilabete izena da alabainan eta bestetik
Elizaren egutegian Eguberri aitzineko denboraldia.
Bestaburu horren prestatzeko baliatzen
dena. Bi abendu badira nolazpait.
Eguberri aipatu baitugu, hirietako karrika eta
plazetan anitz tokitan jadanik ezarriak dira Eguberri
eta Urtats gogoan paratzen diren argi...