“Literatura mirakulu bat da” dio Ahmat Altan turkiar idazleak. Badaki zertaz mintzo den. Giza eskubideen defendatzaile amorratu horrek Erdogan presidente autokrataren presondegia ezagutu du, baina kartzelan ere idazten segitu du. “Literaturaren bidez, presondegia, botere politikoa, botere judiziala, polizia... horiek denak baino indartsuago sentitzen naiz eta libreago” dio ere. Munduan gaindi ugaltzen ari dira Erdoganen gisako harrapariak, edo “predatoreak” Giuliano de Empoli italiar idazleak dioen bezala (“L'heure des prédateurs”, 2025). Baina harrapari horien aitzinean ere literatura libratzaile da. Edozein literatura motak, edozein tokitan, bihotz barneko sentimenduak askatzen ditu.

Joan den astelehenean, Sarako Idazleen biltzarrean, zer loria! Gorago aipatutako harraparirik ez badugu ere hemen gaindi, orainokoan bederen, hemengo literatura ere altxorra da, perla ezinago eder batzurekin. Izan idazle konfirmatu ala xume, denek badute onik. Atxik Berrituz elkartearen “Kristauak Euskal Herriko bake prozesuan”, Beñat Souléren “Baiguratik Lapurdira”, Mikel Epalzaren “Gizatasun arrantzale” eta beste frango, eskuratzea merezi luketenak. Horietan, Odon Nobliaren “Xalbador airez aire” eleberriak ene tirria piztu du. Xalbador agerrarazten du gaur egun Bardeako desertuan eta gure pertsulari handiak jendartean gaindiko zentzugabekeriei behako zorrotzez so egiten die. Nahiz idazkera aski arrunta den, istorio originala da. Gainera margolan politez apaindua da, Xalbadorren arraseme den Xabier Borromée bidarraitarrak eginak.

Urepeleko artzainari buruzko bertze liburu bat plazaratua izan da ez hain aspaldi, hau funtsezkoa. Duela lau hilabete Mixel Itzainari bisitaz izan nintzaiolarik Kanboko erretira etxera, ganbarako mahaiaren gainean bi liburu ikusi nizkion: Amets Arzallusen “Miñan” eta Pako Aristiren “Uztapide eta Xalbador, bi adiskide mugaz gaindi”, eta liburu horien ondoan Herria kazeta. “Hara ene mementoko bazka” zidan erran Mixelek. Bazka hauta. Askok jadanik irakurria dugu Arzallusen liburu hunkigarri hori, etorkin ginear baten harat-honatez ondua. Aldiz arrotza nuen Aristirena. Duela guti, adiskide on batek prestaturik, denbora gutiz irentsi dut pertsuzale eta euskaltzale guzien eskuetan egon behar lukeen obra miresgarria. “Uztapide, bertsolaririk listoena”, Imanol Lazkanoren erranetan, “Xalbador, bat-bateko mirakulua”, Xabier Amurizaren hitzetan. “Herria da gorputza, hizkuntza bihotza” Xalbadorrek. “Ziurtasuna det gure burua irtengo dela sator-zulotik” Uztapidek. Ahozko literaturako bi maisuak joanak zaizkigu, baina haien hitzek betirako diraute.