Orotarik | 2025eko Urtarrilaren 16a

Kukumarro

Xarles Videgain

Dendaria

Dendaria aipatuko dut, hots oihala lehenik bastan ezartzen duena, gero hausten duena aizturrekin eta azkenean josten duen emaztea. Dendari eta denda hitzak ezagutzen dira euskaraz bainan hitzen erran nahia aldatuz joan da mendeetan gaindi. Zergatik gertatu den agian zilatuko dugu ondoko lerroetan.

Dendari jende izena izaten ahal da eta Oztibarren ezagutzen ditut urruneko askaziak Dendarie izenekoak. Dendaletxe ere aski hedatua da. Eta dendari ofizioa agertzen da kantu famatuan:

Inchauspeko alaba dendaria

Goizian goiz jostera joailia

Nigarretan pasatzen du bidia

Aprendiza kontsolatzailia

Denda hitza, frantsesez “tente” eta gazteleraz “tienda” latinetik heldu da prefosta: “tenda” zen lehenik latinezko hitza, gerla denboran oihalezko geriza egiten zuen aterbea, egungo kanpainako tenda bezalakoa. Baina gerla denboraz kanpo, merkatuetan oihal baten azpian zeuden saltzeko lekuak eta berezikiago oihalak eta mihiseak saltzeko tokiak. Ohartu oihala ageri dela tenda oihalez egina baita, oihalezko estalkia baita edo horietan saltzen den ekaia oihala baita. Gure iparraldeko dendaria ez da urrun. Baina “tienda” espainolez eta “denda” euskaraz, beste aldean erabili dira botiga, saltoki eta magasin adierazteko. Ez denetan haatik eta Hego Amerikako herri batzuetan tienda da oraino oihala saltzen den tokia.

Goazen ikus zer egiten duen/zuen dendariak gure gizartean: guti arte ez zen nornahi. Bada liburu on bat, Yvonne Verdier andereak egina, Euskal Herriaz ari ez dena baina dendarien lana polliki aipatzen duena. Lana diot bainan dendariak gehiago egiten zuen aprendizgoari esker, harekin nexkatilak egoten baitziren josten ikasten, ezkondu aitzin eta nolazpait aprendizkoa orokorra zen dendariak eskaintzen zuena. Partez, hala ikusten zen orduan neskatilen etorkizuna. Brodatzea ere ikasten zuten eta izenaren inizialekin markatzen zituzten etxeko arropa, mihise ala beste.

Alde batetik dendariaz piska bat trufatzen zen ez baitzen laborarisatzat hartzen baina dendaria errespetatzen zen ere. Etxez etxe bazebilen lan egiten, eta etxe batean zegoelarik iduri luke bazkaria hobekixe prestatzen zuela etxekandereak, ez egun oroz jaten zen hura. Arropa prestatzeko erraiten zen “fazoinak” bazirela eta norbait mutur fin zelarik erraten zioten: “Ez zakala fazoinik egin, ez hiz dendari!”. Baina errespetua ere irabazten zuen dendariak, oren anitz egiten baitzituen lanean eta bestalde hura baitzen, norbait hiltzen zelarik, hilberria prestatzen zuena eta azken arropak moldatzen. Ezagutu dut kasua non emaztea dendari izanik hila janzten baitzen eta dendariaren gizona maiasturu izanik, hark hil zenari hilkutxa egiten baitzion. Senar-emazte errespetagarriak eta errespetatuak. Zernahi gisaz, dendaria berez ona dela dio atsotitz zahar batek: Dendari sorginik ez, eta emagin sorginak ihaurri.

Lan anitz eginik goiz jiten zen dendari emaztea eta berant sartzen, josteko mekanika besapean zuelarik. Horrengatik araiz “dendari izarra” deitzen da goiz agertzen eta berant itzaltzen den izarra. Gixunen gaskoinez mintzo zen gizonari entzun nion erraten izar hura “la cousturera” deitzen zutela. Iduri du beraz dendaria ez zitekeela alfer.

Azken hitza jostunaz eta sastreaz. Aipatu dudan dendaria emazteki da. Sastre edo tailura frankotan gizonkia da. Beste aldean jostuna deitzen dute hemengo dendaria. Nahiz dendari hitza beste aldean ez den guziz ezezaguna, kantuak dioen bezala Donostiako iru damatxo Errenteria[n] dendari. Gipuzkoan gaude bainan dendari horiek jostun dira eta ez saltzaile. Eta aldiz XVII. mendean Pouvreauren hiztegian denda deitzen duena “tailur baten atelierra” da.

Zergatik dendari hemen jostuna deitzeko eta beste aldean berriz saltzailea deitzeko dendari erraten? Mintzairetan gertatzen da hitz berak bide bat baino gehiago hartzea nahiz iturri berekoa duten hatsarrean. Gure kasuan, lehenik denda hori oihala da. Nik uste Iparraldean erabiltzen dugun dendari hitzak ez du galdu lehenbiziko erran nahi hori, hots oihalarekilako lotura, ezen oihala da dendariak lantzen duena. Beste aldean ordea, hitza hedatu da beste erran nahietara, eta oihala edo zernahi saltzeko tokiaren izena bilakatu da. Ez naiz segur bainan hala ikusten dut dendari hitzaren historia.

Email Buffer Facebook Google Twitter Pinterest LinkedIn Digg StumbleUpon Tumblr

Orotarik | 2025/01/16

Haziak loratzen

Pantxika

Haziak%20loratzen

Nire amatxiren bizitza

Nire amatxi, nire aitaren ama, XIX. mende bukaeran, 1893an sortu zen Arrosan, etxalde tipi batean. Eskolan ikastea biziki gustatzen zitzaion baina hamalau urterekin, "certificat d’études" diploma lortu eta gero, ez zuen eskolarat joaten segitu ahal izan, bere familia ez zelako aberatsa. Posible izan balitz, nire amatxiri eskolan ikasten segitzea gustatuko litzaiokeen. Bere gurasoen etxaldean lan egin behar zuen. Gaztea zelarik, garaia biziki zaila zen, lehen gerlaren hasieratik goiti. Bere anaiak etxetik abiatu ziren gerla egiteko. Emakumeentzat, lan anitz bazen gizonak ordezkatzeko etaetxaldeko lanetaz eta arduretaz jabetzeko.

Gerlaren bukaeran, gizon anitz hil ziren. Haien artean, zoritxarrez, nire amatxiren nebetako bat. Gerla aitzin, neba honek neska-laguna bazuen. Nire birramatxik eta birraitatxikgerlan hil zen semearen neska-laguna seme gazteenarekin ezkontzera behartu zuten. Aitzin, familiet...

Irakurri segida

Orotarik | 2025/01/16

Haziak mintzo

Donapaleuko Etchecopar eskolako CE2 eta CM ikasle elebidunak

Haziak%20mintzo

Donapaleuko Etchecopar ikasleak Amikuzeko Irratian

Abenduaren 15ean, Errecart-Etchecopar ikastetxeak Eguberriko kontzertu bat antolatu du Donapaleuko elizan "Landarbaso" talde famatuarekin.

Horrentzat gu, CE2 eta CM elebidun ikasleak, Amikuzeko Irratirat joan gira soinu dei baten grabatzeko.

Lehenik, Florence kazetariarekin ezagutzak egin ditugu; gero irratia bisitatu dugu mikro, kasko,… laneko tresna berezi batzu aurkituz. Kaskoak buruan, mikroak aitzinean eta beldur pixka bat tripan gure grabaketa egin dugu. Gure bisita bukatu dugu Allande CE2ko gure lagunaren urtebetetzea zuzenki ospatuz.

Oroitzapen pollita atxikitzen dugu eta zein kontent irratian gure botzen entzutea!

Irakurri segida

Orotarik | 2025/01/16

Itsas bazterretik

Piarres Larzabal Kolegioa

Itsas%20bazterretik

Ziburutik Bilbora Durangotik pasatuz

Abenduaren 4tik 6ra, hirugarreneko ikasleek ateraldia egin dute Gernika, Bilbo eta Durangon.

Bidaia honen helburu nagusiak ikasleen nahietatik abiatuz, Gernika eta Bilboren historia eta bere garrantzia Euskal Herriko ekonomian eta garapenean ezagutzea izan dira batetik, eta bestetik, Durangoko historia eta bertan ospatzen den euskal kultur azoka bisitatzea.

Lehen egunean Bermeora iritsi ginen, ikasleek eskatutako Gaztelugatxeren bisita egiteko itsasuntziz. Bermeon piknikatu ondoren, Gernikara hurbildu ginen, bertan Bakearen museoa, Picassoren "Gernika"-ren murala eta Gernikako Arbola ikusteko besteak beste.

Bigarren egunean, Bilboko Guggenheim eta San Mames Athleticen futbol zelaia bisitatu genituen. Bisitak amaitzean, denak Doña Kasilda parkean elkartu ginen eta bertan bazkaldu genuen. Arratsaldean, eguraldia ez bazen lagun ere, oinez Ibaizabal ibaian kokatzen diren garai e...

Irakurri segida

3779. zbk

Gure Hitza | 2025/01/16

Esperantzaren argia

Ainhoa Etchenique

Urtea hasi eta segidan bukatu. Herria astekaria sortu eta 80. urtea ospatu. 2025 urteko lehen aletik goiti diseinua aldatzea aipatu, bigarren alea atera eta hirugarrena jadaneko prestatu. Eguberri fitesko heldu zaigula oroitu eta jadanik pasatu. Hasi eta bukatu, denboraz beldur naizela ezin dut ukatu.

Zein fite pasatzen diren egunak, asteak, urteak… Kezkagarria da ikustea zein fite doan denbora. Kontrolatzen ahal ez den zerbait da, pausan eman ala gelditzen ez dena. Denbora ez da ikusten ahal den zerbait, ez da hunkitzen ez eta sentitzen ahal. Haatik, denek badakigu denbora pasa dela, denbora aitzina doala eta gu harekin.

2024 urtea hasi bezain laster bukatu zaigu. 366 egunez gauza anitz pasa dira, izan Herria astekariaren baitan bainan baita orokorkiago mundu osoan zehar ere.

2024 urte mugimendutsua izan da. Mota desberdinetako uholde anitz bizi izan ditugu...

Irakurri segida


Gurekin harremanetan sar




segurtasun kodea

Herria Euskal Astekaria - Landagoien - 875, Landagoieneko errepidea - 64480 UZTARITZE | tel: 05 59 25 62 85 | herria@wanadoo.fr

Legezko oharrak | Diseinua eta programazioa: iF Diseinuak - 2016