Zorria, zorri arrapiztua

Basa-ihize ttipia aipatuko dugu, zorria hots, fama onik ez duena eta gaizki ikusia dena. Egungo egunean bitxo hori ez da lehen bezainbat jasan behar, nahiz oraino baden bazterretan eta nahiz eskoletan bultaka entzuten den kanpaina egin behar dela zorrien kontra.

Zorria euskarak mintzatzeko manera anitzetan sartu du iduri bailuke gauza franko biltzen duela bere barnean, hots itsusi izatea, ttipi izatea, alfer, gaizto eta pobre. Zorriak beraz ez du eskapurik.

Lehenik itsusitzat daukagu. Beste bitxoak baino itsusiago zergatik izaten den ez dakit baina erraten da norbaitez zorria bezain itsusi dela.

Au-delà, ttipi da eta ttipiegi. Baina halere gaiztoa. Mintzaira anitzetan deitoratzen da nola norberak ez dituen bere defektu eta akats handiak ikusten baina lehenik besteen faltak edo eskasiak ikusten dituela, ttipiak direlarik ere. Ebanjelioetan ere aipu da nola gure hobenen ikustera ez garen ekarriak. Horra nola erraiten ahal den: bertzeren zorria ikusten du baina bere begiko xerria ez du ikusten. Zorria zer den badakigu eta xerria da (xerriak ororen buru) lepoko hantura izigarria, erdaraz "goitre" deitzen baita eritasun hori. Erran gabe doa ontsalaz xerri horiek agerian daudela eta zorria aldiz ez biziki.

Hala ere, bada euskarazko ipuin bat Wentworth Webster apez ingelesak Lapurdin bildu zuena zoinetan zorria ez baita arras ttipia. Ipuin hartan asmatu behar dute zerez egina den animaleko danbor baten azala. Ontsalaz danbor baten larrua egiten da ahuntz larruz edo behi larruz baina ipuinaren istorioan zorri baten larruaz egina izan da danborra. Pentsa nolako zorria zitekeen larrua hain handi izateko danbor baten estaltzerainokoa. Istorio hortan bakarrik entzuten dut zorria ez dela ttipia: ipuina da.

Zorria alferra omen da eta Gipuzkoan bereziki erraten da: kolpe zorririk ez du jotzen, lagun batek ez duelarik demendreneko lanik fornitzen.

Zorria deitzen da diru guti duen jendea edota diru guti hura brau enpoiltzen eta xahutzen duena. Pobretzat hartzen da zorria edo pobreziaren seinale da. Norbait hiltzen delarik gauza guti utziz ondokoeri, entzuten da: “Zer utzi du? Oh hiru mila zorri”. Eta hitz jokoa bat egiten da zorri eta zorra aipatuz erraten baita pobre batez zorrez eta zorriz estalia dela. Ez zaio deus ere barkatzen pobreari.

Azen ontzeko, zorria gaiztoa da. Agian entzun duzu norbait zorri arrapiztua dela. Norbait guziz pobre izan delarik eta orduan bestek lagundu dutelarik, bainan gero aberastu ondoan eskergabe delarik. Zorri arrapiztua deitzen da euskaraz. Ez da aberats berria ez "parvenu" erraiten. Diotenaren arabera, zorri arrapiztuak bi ozka egiten ditu, erran nahiz zorripiztuak nehork baino min gehiago egiten duela.

Bada hitz bat gutiagotan entzuten dena eta hori da zorriaren "umearen" edo ttipiaren izena. Biloetan atzematen da eta lehenago olioa, ozpina, peldoa, belartxuta erabiltzen zen eta orain farmazian saltzen diren erremedio bereziak baliatzen dira. Izigarriko lan hastiala zen horien kentzea eta izena dute partza edo bartza.

Prefosta zuberotarrez bada atsotitz bat erakusten duena indarrik egin gabe ez dela gauza handirik erdiesten eta partza aipatzen da. Partza eta harekin egite duen hartza. Horra nola erraten duten: “Entseatu denak hartza, entseatu ez denak ez phartza”. Norbaitek indar mikorik ez badu egiten dagoen leku txarretik ateratzeko haizu da hari erraitea: entseatu denak hartza bil lezake, entseatu ez denak ez partza.

Ikusten den bezala, gure zorria eta bartzak ez dira estimatuak. Baina berdin jarraitzen dira bizirik eta sarkor, zorriak berak edo zorriak bezalakoak.