Ba ote dakixu? | 2025eko Urtarrilaren 30a
Jimmy Carter, presidente humanista (2/2)
Gilen Bacho
Carter-ek 1976ko presidente bozak bozen %50ekin irabazi zituen, %48ren kontra Ford-entzat (hauteskunde “tinkiak” bezala ikusiak izan ziren memento horretan, egun, ber emaitzarekin, Trump-ek “ausarkian” irabazi duela errana da...). Ekonomia mailan, lau urtez, 8 milioi enplegu sortuak izan ziren eta aurrekontuko defizita beheratu zen. Baina, inflazioa biziki goratu zen, kasik %15a arte 1980an. Horregatik, FED-eko presidenteak politika monetario murrizgarria eraman zuen, interes tasa azkarki goratuz. Horrek, aktibitatea apaldu zuen eta ekonomia gibelaldi bat probokatu, laburra baina kaltegarria Carter-en famarentzat.
Giza eskubideen alde
Atzerriko arazoetan, giza eskubideen alde engaiatu zen. Horregatik, harreman hotzak ukan zituen gobernu autoritarioekin, partikulazki Latinoamerikan. 1978an, Balaguer-ek, Dominikar Errepublikako presidenteak, boterea utzi zuen eta Antonio Guzman ezkerreko hautagaiaren garaipena onartu Carter administrazioaren presioengatik. Ber arrazoiengatik, 1977an, Banzer boliviar diktadoreak hauteskunde orokorrak antolatzea erabaki zuen, zeinetan ez zen hautagai izan. 1998an, Madeleine Albright-ek, Clinton administrazioko Estatuko idazkariak, “Estatu Batuetako huts grabeak giza eskubideen mailan” aitortu zituen, Panamatik, Noriegarekin, Txilera, Pinochet-ekin, eta Carter-i omenaldia egin zuen, hark baitzuen “Washingtoneko jarrera kanbiatu Latinoamerikari buruz”. Carter-ek zituen ere negoziaketak eraman Panamari kanaleko burujabetza transmititzeko. Carter-en arrakasta handiena 1978ko Camp David-eko akordioak izan ziren, Israel eta Egiptoren artean. Sobietar Batasunarekin SALT II armamentuen mugatzeari buruzko hitzarmena lortu zuen baina sobietarrek Afganistan inbaditu zutelarik, 1979an, tentsioak berriz iratzarri ziren (Estatu Batuek 1980ko Moskuko Joko Olinpikoak boikotatu zituzten). Baina gertakari kaltegarriena Carter-entzat, Irandik etorri zen, 1979an Errepublika islamista proklamatua izan zelarik. Estatu Batuetako enbaxadako langileak preso hartuak izan ziren, hamalau hilabetez. Operazio sekretu bat eramana izan zen baina huts egite handia izan zen eta amerikar soldaduen gorpuak erakutsiak izan ziren. Bahituak, bakarrik Carter-ek bere kargua utzi zuen egunean (1981ko urtarrilean, Carter-ek aise galdu baitzuen Reagan-en kontra) askatuak izan ziren. Azken umiliazioa Carter-entzat baina ere soleimendu handia.
Amerika bihoztunaren aurpegia
Kargua utzi eta, Carter-ek giza eskubideen defentsan segitu zuen, bukaera arte. Nazioarteko misio anitzetan engaiatu zen, Ekialde Hurbilean, Nikaraguan, Liberian, Somalian, Ipar-Korean edo Bosnian. Sortu zuen The Carter Center-ek proiektu anitzetan lan egin zuen, osagarri eta edukazio mailetan, partikulazki herri pobreetan. 2002ko maiatzean, Fidel Castroren gomita onartu zuen eta Kubara joan zen. Espainolez mintzatu zen, amerikar enbargoa kondenatu zuen baina, ber mementoan, Kubako oposizioaren proiektua, demokraziaren alde, azkarki defendatu zuen. Ber urtean, bakearen Nobel saria ukan zuen. Bere azken nahia (lortu zuena) izan zen Kamala Harris-entzat bozkatzea. Carter, bukaera arte, Amerika bihoztuna, humanista eta irekiaren alde borrokatu zen.