Orotarik | 2025eko Urtarrilaren 30a

Kukumarro

Xarles Videgain

Urdea eta zerria

Duela guti oraino, neguminean, urde-hiltzea zen urteko festa handienetarik. Festa eta lana. Gure inguruan dauden erlisionetan urdea eta urdekia ez dira berdin preziatzen: debekatzen dute haren jatea islamak nola judaismoak. Aldiz laborari munduan, Euskal Herrian, jendeak eta urdea luzaz hurbil bizi izan dira. Oztibarren entzun dut pollitago zela urde ez erraitea, borthakoa baita beste izena, plantakoa: Zer preziotan da borthakoa merkatuan? erraten zen mahaian. Bordeleko Montaigne idazleak erraten duen bezala, Haiek (urdeak) eta gu elkarrekin bizi gara teilatu beraren azpian eta aire bera hartzen dugu; guti edo aski gutartean bada irauten duen berdintasun zerbait/Nous vivons et eux et nous sous même tect (toit) et humons mesme air: il y a, sauf le plus et le moins, entre nous une perpétuelle ressemblence. Trufa aire batekin diogu urdearen anatomiak eta gizonarenak egite dutela: trufatuz ere egia erran daiteke. Elisabeth Fontenay andereak dio: Ah gizona, zer animale bitxia! Arrazoin duke.

Gertatzen da kabala honek badituela bi edo hiru izen euskaraz nola ondoko hizkuntzetan. Urdea eta xerri, zerri, txarri. Frantsesez “porc” eta “cochon”, espainolez “puerco” eta “cochino” eta latinez “porcus” eta “sus”. Benveniste jakintsuak esplikatzen du zergatik diren bizpahiru hitz horiek. Haren arabera, animale gaztea eta animale gehitua, adinekoa, ez dira berdin deitzen. Nik uste, egia da nahiz irakurtzen gaituzten guziek ez duten berdin ikusiko. Ezen halako zerbait gertatu da euskaraz ere: urdea animale gehitua, adinekoa da. Xerri, zerria aldiz, animale gaztea. Beraz uste dut animale handia deitzekotan urdea dela. Bi hitzak zahar dira; urde hitza 1258an ageri da, zerri hitza 1200. urtean

Gerrenean erretzen delarik 20 kiloko urde ttipia, xerria deitzen da eta ez urdea. Nahiz badiren beste hitzak kabala handitu arau, hala nola bargoa, edo tturrina, errautsa, berrata, aketza, ahardia, zerrama, hazkeia, kutina baina beste zerbait adierazten da orduan.

Urde erran gabe, Gipuzkoan eta Bizkaian gaurko egunean, txerri diote gehienik. Baina urde hitza han ere ez dela guziz galdua ikusten da: “urdeazpikoa” diote azpi xingarra deitzeko eta “basurde ere”, ez basatxerri. Diogu berriz urde hitza gutitan baizik ez dela baliatzen han.

Mintzatzeko manerak badira urdea aipatzen dutenak. Gizon urdea ez da baitezpada gaizki jantzia edo ez garbia. Bere manerak dira gaitzesten direnak, mihi zikina badu eta jestu ez pollitak. Gehiago dena urde zaharra edo debru zerria deitzen da konplimendurik egin gabe. Halako batek urdekeria egiten du, hots egitate itsusia. Urdeak merezi ote du holako konparantzarik? Bestalde erraten da: Urdia hil eta kurrinka bizi, zerbait erosten delarik gero (edo sekulan) pagatzekotan. Famatua da ere norbera bere gutiziaren arabera bizi dela: Urdeak ezkurra amets.

Berrikitan ohartu naiz aldiz, Jean Etxepareren lumatik, “zerri” erratea ez dela beti hain itsusi. Pilota partida deitu testu ederrean kontatzen du esku zartaka ari direla so-egileak eta bakoitzak bere herriko pilotariei oihuz erraiten diela: Emazie hor, zerri gorriak! Jo gogotik! Ez barka! Edota Ene zerrigorria ene “muñuñu” bezala! Egia erran ez dut entzuten ene zerrigorria erraten didanik, tamalez. Ez dezaket erran zergatik gorri eta ez arrosa kolore. Beti ere horrek gogora ekartzen dit atsotitz zaharra, Zalgizek emana: Xerri gorri haurren haragia jaunen. Zer erran nahi duen ez dut ikusten. Azkenean beste zerririk aipatu behar dut: lehen eta beharbada egungo egunean ere, lepoan jiten ziren trunpiloak eta horiek xerriak ziren. Horrengatik Ebanjelioan edo lagunartean agertzen da ondoko errateko manera: Bertzeren buruko zorria dakusa, eta ez bere lepoko xerria.

Email Buffer Facebook Google Twitter Pinterest LinkedIn Digg StumbleUpon Tumblr

Orotarik | 2025/01/30

Haziak mintzo

Uztaritzeko San Frantses Xabier kolegioko 6Cko ikasle elebidunak

Haziak%20mintzo

Kolegioko 6.ak Oronozian

Ikasturte hastapenean, San Frantses Xabierrekoa ikastetxeko seigarreneko ikasle elebidun guziak, Baigorriko Oronozia gunera joan ginen bi egun eta gau bateko ateraldia egitera. Integrazio egonaldia zen, elgarren ezagutzeko parada ona. Lehen egunean, Baigorriko herria bisitatu genuen Mikelekin eta arratsaldean norabide lasterketa egin genuen herrian berean. Arratsean, Oronozeko igerilekuaz eta beste eremuez gozatu eta, gaubeila batean parte hartu genuen, eta ederki kantatu. Biharamunean, Baigorriko CPIE elkartearekin, natura ateraldia egin genuen eta kirol jokoak gure erakasleekin. Egonaldi hori anitz maitatu genueneta berehala berriz joaiteko prest gara. Milesker deneri!

Irakurri segida

Orotarik | 2025/01/30

Haziak loratzen

Pantxika

Haziak%20loratzen

Omako basoan (1/3)

Gaur, hautatu dudan aurkezpena Omako basoari buruz da. Zergatik?

Joan den abenduan, "Aizu" aldizkarian, artikulu tipi batekOmako basoaren berriz irekitzea aipatu zueneta nik, artikulu hau hautatu nuen aurkezpena egiteko, duela 20 urte, Omako basorat joan nintzelako nire familiarekin.

Iaz, gure taldean, proiektu bat sortu zen: Omako oihana bisitatzea elkarrekin, euskaraz. Aurten, espero dut bisita hori egiten lortuko dugula.

Gaur, basoaren istorioa kontatuko dut, baina, Agustin Ibarrola, basoaren sortzailearenaere. Harekin hasiko naiz.

Agustin Ibarrola sortzailea

Agustin Ibarrola Bilbon 1930ean sortu zen, langile familia pobre batean eta 2023an hil zen, Bizkaian, 93 urterekin.

Eskultore eta artista zen. Ttipitan, arteak anitz interesatzen zuen. Lehenik, autodidakta zen eta, Bilboko Arte eta Lanbide Eskolan, bere prestakuntza akademikoa ...

Irakurri segida

Orotarik | 2025/01/30

Itsas bazterretik

Piarres Larzabal Kolegioa

Itsas%20bazterretik

Oiartzungo Soinuenea museoan ziren bosgarrenak

Abenduaren 10ean asteartez, bosgarreneko ikasleek Oiartzungo Soinuenea-Herri Musikaren Txokoa bisitatu zuten.

Bisita gidatuan, soinu-tresnen funtzionamenduaz gain, nork, non, noiz eta zein funtziorekin erabili diren jakiteko aukera izan zuten. Ikasleak erakusketaren 400 soinu-tresna horietako batzuk zuzenean entzuteko eta jotzeko aukera izan zuten.

Bisita hots-jostailuen tailer batekin osatu zen, kasu honetan “burruna” tresnarekin. “Burruna” eraikitzeko egur xafla bat zizelkatu eta apaindu zuten. Ondoren, soka bat lotu eta hau bihurrituz, airean bueltak eman zizkioten taulak haizea moztu eta soinua atera arte. Intentsitate ezberdinarekin eraginez hots grabe eta garaiak lortu zituzten.

Egun bikaina pasa zuten soinu eta musika artean!

Irakurri segida

3781. zbk

Gure Hitza | 2025/01/30

Munduaren bihotzean zentinelak

Peio Jorajuria

Eguberri aitzinttoan, bizi naizen herriko emazte bat gurutzatu nuen eta solasetan hasi ginen. Suharki mintzatu zitzaidan Parisen gaindi egin berri zuen itzuliaz. Ez zen, ez, harat turista gisa joana, ACAT (Action des Chrétiens pour l'Abolition de la Torture) erakundearen 50. urtemugaren ospatzera baizik. Zeren erakunde horretako kide da, Baionan direla hilabetean behin biltzen, eta gainera Frantziako bulego nazionaleko kide ere da. Hauxe ene harridura! Banekien besteak beste mendizalea zela, euskal kantua ere maite zuela, koru batean kantatzeraino. Baina militantziaren alderdi hori ez nion batere ezagutzen. Eta hari esker gehixeago jakin dut ACAT erakundeaz, orain arte, egia erran, Euskal Herriko Torturatuen Sareaz eta ere Torturaren Aurkako Taldeez (TAT) nuela gehiago oihartzun, ACAT hortaz baino.

Nazioarteko Amnestyren kanpaina bati esker, munduan gaindiko torturaren hedadura ikaragar...

Irakurri segida


Gurekin harremanetan sar




segurtasun kodea

Herria Euskal Astekaria - Landagoien - 875, Landagoieneko errepidea - 64480 UZTARITZE | tel: 05 59 25 62 85 | herria@wanadoo.fr

Legezko oharrak | Diseinua eta programazioa: iF Diseinuak - 2016