Duela 80 urte, 1945eko urtarrilaren 27an, Auschwitz-Birkenauko kanpamendua libratua izan zen. Sobietar soldaduek bizirik atera diren 7.000 deportatu bakarrik atzeman zituzten, hezur eta larru, gose hamikatuak, indarrik gabe, kasik bizirik gabe. Infernutik bizirik atera ziren.

Kontzentrazio kanpamenduaren eraikitzea

1940ko irailaren 27an, Heinrich Himmlerrek (SS-en nagusia) kontzentrazio kanpamendu bat poloniar artilleriaren lehengo kasernetan, Oswiecim-en, eraikitzea manatu zuen. Oswiecim, poloniar hiria, alemanez berriz izendatua izan zen, Auschwitz bilakatuz. Erabaki hori hartu zen alemaniarrek gero eta poloniar gehiago arrastatzen baitzituzten, ondorioz presondegiak gaindika beteak ziren. Bortxatuak izanik, hiriko juduek zuten kanpamendua eraiki, haien etxetik kanporatuak izan aitzin (juduek Auschwitz hiriko biztanleen %60a osatzen zuten, zenbait etxe suntsituak izan ziren eta beste zenbait alemaniar ofizierreri emanak). Lehenik, naziek egin zituzten kontzentrazio kanpamendu guziak bezala egina izan zen eta 1942a arte ber funtzionamendua ukan zuen. Lehen poloniar presoak kanpamendura heldu ziren 1940ko ekainaren 14an. 1941eko martxoan, 11.000 preso baziren, gehienak poloniarrak. Memento horretan zuen Himmlerrek kanpamenduaren handitzea erabaki, 30.000 presoraino biltzeko. Gainera, bigarren kanpamendu bat Brzezinka (Birkenau) herri auzoan (hiru kilometrotan) eraikitzea manatu zuen. Hor, gerlako 100.000 preso biltzeko. 1941eko udaberrian, preso kommandos zenbait osatuak izan ziren lan egiteko inguruetan, laborantzan, fabriketan edo meategietan. Auschwitzeko kanpamendu sateliteak ziren eta handiena Buna-Monowitzeko kanpamendua zen, IG Farben kautxu eta gasolina fabrikaren inguruan.

Deuseztatzearen leku gisa hautatua

Auschwitzeko gunea hiru kanpamenduz osatua zen: kanpamendu nagusia edo Stammlager-a (Auschwitz I), Birkenau (Auschwitz II) eta Monowitz (Auschwitz III). Auschwitz gunea nazi kontzentrazio kanpamendu guzietan handiena bilakatu zen. 1941eko azken hilabeteetan, Himmlerrek kanpamenduaren autoritateeri Europako juduen deuseztatzearen proiektua aipatu zien. Birkenau Europa mendebaldeko juduen biltze eta deuseztatze kanpamendu bezala hautatua izan zen, “Alemaniar Europaren” bihotzean baitzen eta ongi lotua baitzen burdinbide sare handiari esker. Gainera, tokia Europa mendebaldeko hiri handietatik urrun zen, juduen deuseztatzea diskretukiago eramateko. Deuseztatzearen mekanismoak pentsatuak izan ziren memento horretan. 1941eko irailean, Zyklon B intsektizidaren “eraginkortasuna” gerlako 600 preso sobietar eta 250 preso poloniarrekin entseatua izan zen. Rudolf Höss Auschwitzeko komandanteak jujatu zuen Zyklon B produktua eraginkorra zela nazien helburua lortzeko, eta karbono monoxidoa baino seguragoa. Horregatik hautatua izan zen egin-molde hori. Lehenik, juduak gasez ito eta hilak izan ziren errausketa I-eko gorputegian (Auschwitz-I-ean) baina fite, diskrezio gehiagorentzat, gas ganberak Birkenaun eraikiak izan ziren, lehengo etxalde batean, bunker n°I izena hartu zuenean. 1942ko hasieran, Auschwitz-Birkenau deuseztatze kanpamendu bilakatu zen.