Lerro hauen izenburuak pentsatzera eman dezake aroaz ariko girela. Aldi batentzat gogora ekar dezagun denbora hitza zenbat testuingurutan baliatua den, nahiz gaur gutiago erabilia, Hegoaldetik sartu baitzauku “garai” hitza. Maiz entzuten ditugu garaian, garai batez, garai batean. Ez ginuke baztertu edo ahantzi behar errotik gureak ditugula denboran, denborarekin, denbora batez, eta bertze asko. Artetik erran-zahar batzu lotuz, adibide batzuemanen ditugu.

Denboran (lehen), Erramun Martikorenari esker ikasi “Orhiko xoria” eta beste kantu zonbait Baigorrin entzunarazi dizkigute Denise Olhagarai eta Intza Daguerren berrehun ikasleek. Esperantza dugu denborarekin gure gaitasuna ardietsiko dugula. Denbora batez, ez zen orain bezenbat ibilgailu. Denbora batean, otsoak bordaldeetara hurbiltzen omen ziren. Joanesek erretira adina arte, etxaldea itzulikarazi du, orain seme-alabak laguntzen ditu: denboran denborakoa. Arrahaurrez arta hartuko dugu, denbora aitzinean duguno. Oraino belar guziak ez dira moztuak, alta denbora badoa. Denboraren bortxaz, ikasten da jendekilakoa egiten.

Gure aitatxi eritu da denbora gutiz. Banian karrikara, denbora berean ogia erosiko dinat. Bilkurara berant abiatua, halere denboraz (tenorez edo tenoreko) heldu nindunan. Lehen ardiak eskuz jeizten zituzten, orain maxinaz; denbora berri, ohitura berri. Semea Amerikara joan zaigu denbora baterako. Denbora joan, denbora jin, baserri frango jendez hustu dira. Denbora joana ez da itzultzen. Gauza bakotxa bere denborako, arbi errea abendurako. Erramun Baxok hizkuntzalariak ez zuen denborarik galtzen, euskararen alde, azken denborak arte. Zer suertea hoin gizon leiala eta interesgarria zena ezagutzeko denbora ukan baitugu.

Denbora hitza baliatzen da ere astia erraiteko. Adibidez, denbora pasa, auzoko etxean eleketa egon gituk. Behin, adineko bati hauxe entzun ginion: igandetan ez nuk etxetik ateratzen, nihauren baitaratzeko eta gogoetatzeko denbora hartzen baitiat. Norbaitek erraiten badaukuez di(n)at Herria eskuratzen, irakurtzeko ez baiti(n)at denborarik, gure partetik ihardets dezokegu: ez dakik(n) zer galtzen duk(n)an! Lehendanik, ahalak urrituak zaizkonak erran dezake: denbora hartuz, edo denborarekin, iganen nindaike Iparla kaskora. Hari beretik segituz, Larraineko Otsogorrigainetik urrunxago behatzen duten mendizaleek erran dezakete: goazen Txardekagaineraino, berdin denboraz gabiltza (astia badugu). Gauzak segeretuan atxiki nahi dituztenek badakitea, denborarekin dena jakiten dela? Haurrek badute handitzeko astia, denborak urrea balio du. Denborak erranen du ohidurek iraunen duten.

Azken ahapaldi hortan bermatuz, gure esku dago mintzamolde horiek galtzerat ez uztea.