Laminosin eta Osin Makhurre: erreka iresle

Bunuzen eta Larzabalen entzun dudana kontatzera noa. Gertatzen baita lurrak eta urak gizakia irensten ahal duela, istorio edo mito zaharren arabera. Oztibarren bi ur zilo ezagunak badaude gizakiarentzat lanjeros direnak.

Laminosin ziloa aski aise ikus daiteke Ibarlako erreka ttipian. Aldiz Osin Makhurre ez da berehala harrapatzen Bunuzeko uhaitzean. Bietan jendea hil omen da.

Bunuzen Osin Makhurren galdu zen gizonaren alabatxia zen istorioa kondatu zidan anderea. Beraz gertakaria agitu zen joan den mendearen hatsarrean.

Osin Makhurre ziloa Bunuzen Elizai etxetik urrun ez omen da. Osin diogularik erran nahi dut urez bete den ziloa dela (ez da leize bat) eta makhur dela diogularik, haren itxura ez dugu aipatzen baina gaiztoa eta kaltegarri dela diogu. Deus ez du onik.

Horra laburturik bunuztar andereak errana bere senarrarekin ari ginelarik solasean.

Nik (X Videgain): Ibarlan dea Osin Makhurre?

Senarrak: Ez, ez, osin, Laminosine dun hua. Osin Makhurre hor dun Elizaiko zola hortan.

Andereak: Elizariko zola hortan, eta Laminosine nik intzutia ukhan tzit itsasadarra badela hor nunbeitik.

Senarrak: Egarriaekin haat sartu ta gio han sartu bere orgaekin.

Nik: Eta Osin Makhur?

Senarrak: Osin Makhur hortxe uzu.

Nik: Eta makhur zergatik? Lanjer edo...

Andereak: Ba lanjerosa, Osin Makhurra... Han etzu gune batetaik pollikiño bezik pasatzen ahal nehor e gune hartan, bildia zira, hurak biltzen...

Nik: Bena ezta jenderik izan itorik?

Andereak: Ithoik ez, lehen gure amatxin aita zena, antxu bildotsein xeka, martxoan bildotsak biltzen bitira, eta joan eta bethi makhila txar batekilan igande egunaekilan bildotska joan zun eta etzuzun gehio agertu eta zonbeit egunen burian makhila hura, ibili zitzun pentsatzaile eta denak, makhila, hak eskian zien makhila hurain gainian hatzeman zizien, ta ithoa omen zun na sekhulan etzie hatzeman!... Bildotska joana zuzun, bere zerez, eta han tronpatia, pasatzian, hunek erraiten bitu pasatzeko gaixtoa dela lekhu hori...

Bunuzeko istorio honen arabera, iduri luke beraz bildotsen ondotik joan gure gizona osin horrek irentsi zuela. Erran gabe doa ez zuela bere buruaz beste egin, bildua izan zen eta betiko desagertu zen.

Aldiz, beste lagun batek Osin Makhurre aipatu ondoan Laminosin ziloa ez zela gauza bera erran zidan. Horra haren hitzak, eni toka emanak: Hortxe bauk erreka, Biduze, Larzaale eta Munuzen artian bauk, Osimakhur erraiten diakoie, gunian bauk des remous, eta gio han iresten diela... Erten die Ibarlan osina, Laminosina. Han erraiten zitean gizon bat lokhartu merkhatutik heldu zelaik, eta behi-orgekin eta hua lo orgetan eta behiak hura sentitu hurerat joan eta behiak, orgak ta gizona denak iretsi zitian... Eta erten die denbora batez kraxatzen ziela lastoa edo ogi-ahotza, eta Españan zertia hor jelgia zela, Españan igana izan eta hor jelgi zela.

Gauza bera kondatu zidan beste adiskide batek: Hemengo erreka uxu, Lamiñosin hori, osina, osina, xilho handi bat uxu hurian, osina erten duxu zilho handi bati, eta ikhusten duzulaik hura barna.

Nik (X.V): Hemen badira ziloak?

Lagunak: Ba, ba txu errekan e, bena hua re, osina duxu, zilho handi bat bita, eta lamiñak, Lamiñosina erten ziakoxu hori. Intzun dizit baizik eta ahotzak ikusi zituztela jalgitzen, ogi-ahotza, baakixu "les balles de blé" eta ordian hua suposatzen dixie nunbeit biziki urrundik heldu dela... Ba, hala bazen, nork ikhusi du? Gio, hur hori, denek dakiguna, baziakixiu, konparazione agorrilan, idorteik handienian, berdin handituko ixi bere debita, bietan edo hiruetan... Hori heldu lukexu biziki urrunian euri eiten bitu ono, hemen e jin gabe hurrunian, beste batzuk aldiz itxasoak e badiela komunikazione. Hor duxu erreka, etxu hurrun gio, segitzen ahal duxu.

Nik: Zer izena du?

Lagunak: Lamiñosine.

Beraz Laminosinek gizon bat bere idiekin eta orgekin behin bildu zuela diote. Eta gertatzen da artetarik ura biziki indartsu etortzen dela idorte denboran ere eta Nafarroan moztu ogiaren ahotza (ahotza da ogi bihiaren inguruko estalgi mehea) igortzen duela kanpora. Dudarik gabe bazelakoan lurpeko bidea bi Nafarroen artean. Bitxi atzematen dudana da istorio horietan guzietan Laminak ez direla agertzen salbu lekuaren izenean. Eta ohargarri da ere Ibarlako Laminosin ezagunago dela Osin Makhurre baino.

Ororen buru, Grezian edo Pireneotan aipatzen diren istorio bertsuak kondatzen dizkigute oztibartarrek. Entzun dut ere Arlakondon badela beste zilo bat bainan non ote den ez dakit. Plazer handiz jakin nuen Bunuztar Xoriak batasunaren inguruan Laminosin deitu ikusgarri gaitza eman zutela Oztibarreko gazteek elegantzia handiz. Nolazbait gure herritarren jakitatea eta memorioa txertatzeko da horrela ondoko belaunaldietan. Horra hemen idatziak orain arte ahoz aho baizik erranak ez zirenak.

Horrekin ez dut erran memorioa galtzen ari direla gure lagunak. Batere. Hoztan norbaiti aipatzen niolarik istorio horiek ahanzten zituenetz, horra nola despeditu ninduen: Bena othoitzak beno hobeki atxikitzen gintzin hoiek.