Eusko Jaurlaritzak euskal gudariak sostengatzen zituen. 1945eko martxoaren 3an, Eliodoro de la Torrek (Eusko Jaurlaritzaren finantza-kontseilaria) Gernika batailoiko gizoneri bisita egin zien, Le Bouscat herrian, Eusko Jaurlaritzaren sostengua erakusteko. Bisita horren ondotik, gudariek jantziak, uniformeak eta fusil metrailadoreak errezibitu zituzten.

Batailarentzat prest

Egun zenbait lehenago, otsailaren 26an, euskal gudariek “behin-behineko eta nahizko engaiamendu akta” sinatu zuten FFI indarretan ofizialki sartzeko. Argibide fitxan, “eskatua den kontratuko naturaleza” esaldiaren ondoan, denek hitz hauek idatzi zituzten: “Euskadiko eta Frantses gobernuko artean egina izan dena”. Martxoan, Gernika batailoiko gudariak Macau herrira, Bordele iparrean, igorriak izan ziren. Han zuten jakin, martxoaren 21ean, Lot-eko 2. RI-ren 2. Batailoia ordezkatu behar zutela. Gernika batailoia, Kepa Ordoki manamenduaren pean, Atzerritar eta Marokoar Erregimentu Mistoan (RMME), Chodzko batailoiko buruzagiaren manamenduaren pean zena (Poloniako erregeen ondoko bat, 40 dekorazio ukan zituena atzerritar legioan), integratua izan zen. RMME-a 1945eko martxoaren 25ean sortua izan zen. Euskal gudariak lehen batailoian integratuak izan ziren, Espainiar Libertad Batailoiarekin (Santos komandanteak manatzen zuena). Gatazkaren tenorea fite helduko zen. Arroxela eta Ré uhartearen gisan, alemaniarrek Pointe-de-Grave lurraldea oraino okupatzen zuten. Alemaniarren defentsibo sistema izugarria zen, 110 bunkerren inguruan antolatua baitzen. Aliatuek alemaniar okupazio horri bukaera ematea erabaki zuten. Erasoa apirilaren 14rako programatua izan zen, arratsaldeko 3ak eta erditan.

“Gora Euskadi Askatuta!”

Gernika batailoiko gizonek bataila horretan parte hartu zuten. Apirilaren 14ko goizean, Iñaki de Aspiazu euskaldun omonierrak behar zuen komunioa eman euskal gudarieri baina bakarrik apirilaren 16an etorri zen. Orduan, Louis Sully abadeak zuen komunioa eman, nahi zuteneri. Erasoa hasi aitzin, Ordoki komandanteak hitz hauek erran zituen bere gizoneri: “Gatazkaren tenorea etorria da, etsaia garaitzeko tenorea, frantses populuari erakutsiz euskaldunek badakitela borrokatzen eta hiltzen askatasunarentzat. Zuek, beteranoak, gazteak eraman garaipeneraino. Euskadiko hilak mendekatu. Ber alemaniarrek zituzten Durangoko eta Gernikako jendeak hil. Ez ahantz Frantzia zuen adibideaz harro izango dela. Gora Euskadi Askatuta!” Euskal gudariak heroikoki borrokatu ziren. Etsaien suaren pean aitzinatu ziren, 500 metroko zabaltasuneko hedadura batean. Batailako lehen eguna biziki gogorra eta odoltsua izan zen Gernika batailoiarentzat. Lau euskal gudari hil ziren eta 35 kolpatu. Alemaniar posizioak gogorki bonbardatuak izan ziren baina alemaniarren erresistentzia biziki azkarra izan zen. Egoera horren aitzinean, erasoaren gelditzeko manamendua eman zen. Eraso berri bat egin zen biharamunean eta Montalivet herria apirilaren 16an hartua izan zen. Batailak zazpi egun iraun zuen. Aliatuen lerroetan, 400 gizon hil et 1000 kolpatu izan ziren. Alemaniarren lerroetan, 600 gizon hil ziren (eta 80 desagertu ofizialki) eta 3.320 preso eginak izan ziren. Soulac herria apirilaren 18an libratua izan zen (Bordele baino 8 hilabete berantago!) eta Le Verdon 19an. Apirilaren 20an, azkenean, Jean de Milleret koronelaren tropek Pointe-de-Grave gazteluaren kapitulazioa lortu zuten.