Gorri

Gorri kolorea edo margoa aipatzen delarik, frankotan koloreaz gain beste zerbait adierazi nahi dugu. Mintzaira bakoitzak bere manera badu koloreen deitzeko eta koloreen arteko diferentzien berri emaiteko. Eman dezagun euskaraz xuri eta beltz koloreak badirela (koloreak balin badira bederen) eta besteak, gorri, urdin eta hori dira, eta agian berde. Beste izenak gero sartu dira hala nola marroina, liranja, grisa, eta abar.

Erran bezala lehenik kolore aski bortitza da gorria: ezpain gorria, odol gorria, xardina begi gorria. Norbait bilogorri delarik izan daiteke bilo argia duena edo bereziki gorrasta. Luzaz izan da halako mesfidantza gorri horren kontra. Bizar gorri ez fida horri, zioten aski gogorki.

Gorri hitza ere baliatzen da norbait mundutik etorri den bezala dagoelarik, hots biluzgorri. Beste behin erraten genuen bezala, larrugorri erraiten da. Jendea beltza balin bada ere nik uste buluzgorri eta narrugorri erraiten da. Deus gabe izatea ere, pobre eta txiro, biluzgorri izatea da.

Gorria sobera gorri balin bada, gorriño aipa daiteke, norbait ahalge delarik eta larrua gorritzen balin bazaio. Gorago aipatu dugun gorrastak gorri airea badu baina ez da beti marka ona.

Ezaguna da ere kolorea ez dela beti berdin aipatzen mintzaira batetik bestera. Arraultze batean xuringoa bada eta bestalde gorringoa. Frantsesez beste kolore bat aipatzen da, horia. Egia erran oraiko arraultzetan ez da beti biziki gorri gorria ikusten. Gorringoa onddo baten izena da bestalde eta gorria da arrain-multzo baten izena itsasoan, sardinek bereziki eginik.

Ikusten den bezala, gorri hitza ez da bakarrik kolore bat. Gehiago dena, zerbait indartsu, azkar dena, adierazten du. Goazen ikus nola gorri hura aipatzen den edo zerbait handia delarik edo guziz beharrezkoa delarik.

Miseria gorria erraiten da (ez beltza), haserre gorria, furia gorria, gose gorria, baina egia erran egarri xuria diogu zinez egarri garelarik, ez egarri gorria. Ipar gorria haize bortitza da.

Auher gorri, alfer gorri erran genezake norbaitek eskuan balin badu ziri on bat. Behar gorria da zerbait nahi eta behar dugularik absolutuki. Diogu konparazione euskarak anitzez gehiago erabilia izateko behar gorria duela. Astelehen gorria da besteak bezalako aste eguna, hots ez pesta ez igande eguna. Besta egin daiteke ortzegun gorri batean, asteburuaren aiduru egon gabe.

Bada xori bat papogorri deitzen dena, beste aldean txantxangorria. Zuberoan lehen papogorri deitzen zen elizan Bazko denboran bakarrik ibiltzen zena eta ez agertzen gero urte guzian. Erran gabe doa politikan ere gorriak aparte ikusten zirela eta direla. Sabel xuri eta Sabel gorrien arteko kasailak izan dira Lapurdin.

Ohartu zara gorri hitza aipatu dudala politikan kasik sartu gabe. Baina azkenean eskapatu zait gorrien eta xurien arteko kalapita. Ez baitzen oraino ez berderik ez abertzalerik.